Ủy viên Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc tiếp Bộ trưởng Bộ Môi trường kinh doanh, Thương mại và Doanh nghiệp Romania, Đại diện Hội đồng Liên minh châu Âu Stefan-Radu Oprea và bà Cecilia Malmstrom, Cao ủy Thương mại Liên minh châu Âu tại Trụ sở Chính phủ, ngày 30-6-2019_Ảnh: VGP

Triển khai tích cực công tác ngoại giao kinh tế

Năm 1972, để chuẩn bị cho việc tái thiết sau chiến tranh, Bộ Ngoại giao đã thành lập Tổ Kinh tế, thuộc Văn phòng Bộ. Ngày 27-2-1974, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 30/QĐ-CP về việc thành lập Vụ Kinh tế thuộc Bộ Ngoại giao. Công tác ngoại giao kinh tế chính thức trở thành nhiệm vụ của ngành. Nội dung kinh tế trong hoạt động ngoại giao được gắn chặt với công tác chính trị. 

Trong những năm 80 của thế kỷ XX, hoạt động ngoại giao tập trung vào việc tranh thủ viện trợ của các nước xã hội chủ nghĩa, khắc phục hậu quả từ thế bao vây cấm vận của phương Tây đối với Việt Nam. Bộ Ngoại giao tích cực đóng góp vào việc hoạch định chiến lược phát triển, xây dựng các chủ trương, chính sách kinh tế, đưa đất nước thoát khỏi khủng hoảng. Năm 1985, ngoại giao phục vụ kinh tế được xác định là nhiệm vụ chính của ngành. Bước vào thời kỳ đổi mới, Bộ Ngoại giao dành nhiều quan tâm và nguồn lực hơn cho các hoạt động kinh tế nhằm tạo môi trường thuận lợi cho các hoạt động thương mại, đầu tư. Công tác ngoại giao kinh tế đã có những bước phát triển quan trọng, góp phần tích cực vào việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, phá bỏ thế bao vây cấm vận; tháo gỡ, khai thông bế tắc giữa Việt Nam với các đối tác lớn, các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới (WB), Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF), triển khai chính sách hội nhập kinh tế quốc tế một cách chủ động.

Từ giữa thập niên 90 của thế kỷ XX cho đến năm 2006, công tác ngoại giao kinh tế được triển khai với ba trọng tâm: Tiếp tục mở rộng quan hệ giữa Việt Nam với các nước; thúc đẩy hội nhập kinh tế quốc tế thông qua việc gia nhập Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), đàm phán gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), tích cực tham gia các diễn đàn khu vực và cơ chế hợp tác của Liên hợp quốc; mở rộng hỗ trợ các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp trong các hoạt động xúc tiến kinh tế đối ngoại, như thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), viện trợ phát triển chính thức (ODA); đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa, xuất khẩu lao động và xúc tiến du lịch. 

Trong giai đoạn này, nhận thức về ngoại giao kinh tế được nâng cao. Hoạt động ngoại giao kinh tế được triển khai một cách đồng bộ, toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm. Ngoại giao kinh tế đã kết hợp hài hòa với ngoại giao chính trị và ngoại giao văn hóa. Qua các chuyến thăm cấp cao, nhiều thỏa thuận hợp tác kinh tế lớn được triển khai; các hoạt động xúc tiến kinh tế đối ngoại được tổ chức thành công và đạt hiệu quả tích cực. Nhiều cơ quan đại diện tích cực trong việc giới thiệu các cơ hội, đối tác, khai thác các thị trường tiềm năng, cũng như phối hợp, hỗ trợ các cơ quan, doanh nghiệp trong nước kịp thời xử lý các tranh chấp kinh tế quốc tế.

Ngoại giao kinh tế thường xuyên tăng cường thông tin, nghiên cứu để tham mưu cho Chính phủ trong chỉ đạo, điều hành kinh tế vĩ mô, đưa ra các giải pháp để khắc phục các thách thức, khó khăn. Ngoài ra, ngoại giao kinh tế chủ động hỗ trợ các yêu cầu cụ thể của các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp, tham gia xử lý các vụ kiện tranh chấp thương mại,...; hỗ trợ các địa phương trong việc mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại, như giới thiệu các tổ chức xúc tiến đến tìm hiểu các địa phương Việt Nam, tổ chức các hội nghị xúc tiến đầu tư của địa phương trong nước.

Ngoại giao kinh tế còn chú trọng vận động kiều bào ở nước ngoài. Tháng 7-2006, lần đầu tiên Việt Nam tổ chức thành công Hội nghị các doanh nghiệp Việt kiều tại Đà Nẵng, thành lập Hiệp hội các doanh nghiệp Việt kiều. Nhiều cơ quan đại diện, nhất là tại Nga và Trung - Đông Âu, đã vận động các doanh nghiệp Việt kiều kết nối, đưa hàng hóa của Việt Nam vào khu vực này. Tuy nhiên, do đây là thời kỳ “chuyển mình”, “tìm đường” nên hoạt động ngoại giao kinh tế không tránh khỏi những lúng túng, bỡ ngỡ ban đầu. Cách thức thực hiện, tổ chức bộ máy vẫn chưa theo kịp thực tiễn. Nội hàm của ngoại giao kinh tế vẫn cần tiếp tục được điều chỉnh và hoàn thiện.

Giai đoạn từ năm 2007 đến nay, vai trò của ngoại giao kinh tế đã được xác định rõ hơn, đó là: Vai trò mở đường, phát huy sức mạnh của ngoại giao kinh tế cùng với ngoại giao chính trị, ngoại giao văn hóa để khai thông, mở rộng và đưa quan hệ hợp tác của Việt Nam với các đối tác đi vào chiều sâu, đi tiên phong trong việc khai mở các thị trường, các lĩnh vực hợp tác quốc tế mới. Vai trò tham mưu cho Đảng, Nhà nước, các bộ, ngành, địa phương trong việc hoạch định chính sách vĩ mô, chiến lược phát triển, các vấn đề kinh tế - chính trị quốc tế, quan hệ kinh tế quốc tế. Vai trò hỗ trợ cùng các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp trong hoạt động kinh tế đối ngoại trên tinh thần các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp là chủ đạo, ngoại giao kinh tế hỗ trợ, giải quyết những vấn đề vướng mắc trong triển khai các kế hoạch, dự án hợp tác với nước ngoài. Vai trò đôn đốc, kiểm tra việc triển khai thực hiện các nhiệm vụ, các cam kết quốc tế về kinh tế đối ngoại. 

Đại sứ Việt Nam tại Ấn Độ Phạm Sanh Châu trao đổi với các doanh nghiệp nước ngoài tham quan gian hàng Việt Nam tại Hội chợ thương mại Ấn Độ Quốc tế (IITF) lần thứ 39 tổ chức tại Thủ đô New Delhi, tháng 11-2019_Ảnh: TTXVN

Đến nay, công tác ngoại giao kinh tế được triển khai trên nhiều lĩnh vực và đạt được những kết quả quan trọng:

Một là, chủ động đề xuất, gia tăng nội hàm kinh tế trong các chuyến thăm của lãnh đạo cấp cao, nâng cao hiệu quả cơ chế điều hành và phối hợp của ngoại giao kinh tế. Những chuyến thăm này khác trước ở chỗ, vừa tăng cường quan hệ chính trị, vừa tăng cường quan hệ kinh tế. Năm 2018, ngoại giao kinh tế đã đi đầu thúc đẩy hình thành có trọng tâm các kênh hợp tác mới, khả thi, dài hạn, nhất là với các đối tác chiến lược, đối tác toàn diện, đồng thời tháo gỡ những vướng mắc trong quan hệ kinh tế song phương. Về bình diện đa phương, Bộ Ngoại giao cùng các bộ, ngành đã vận động các nước, thúc đẩy các đàm phán, ký kết và phê chuẩn các hiệp định thương mại tự do (FTA), nhất là các FTA thế hệ mới, bảo đảm lợi ích then chốt, vị thế đối ngoại và quan hệ của Việt Nam với các đối tác quan trọng. Góp phần hiệu quả vào việc vận động các nước công nhận Việt Nam có nền kinh tế thị trường. Đến nay đã có 71 nước công nhận nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế thị trường⁽¹⁾.

Hai là, thúc đẩy, tạo bước đột phá trong quan hệ của Việt Nam với các nước, tạo môi trường thuận lợi cho hội nhập kinh tế quốc tế. Năm 2018 ghi nhận nỗ lực thúc đẩy những lợi ích kinh tế thiết thực, nâng cao hình ảnh và vị thế đối ngoại của Việt Nam tại các diễn đàn đa phương, như Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), APEC, Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM), các cơ chế hợp tác tiểu vùng như Tiểu vùng sông Mê Công mở rộng (GMS), Tổ chức Chiến lược hợp tác kinh tế Ayeyarwady - Chao Phraya - Mê Công (AMECS),... Đặc biệt, Hội nghị Diễn đàn Kinh tế thế giới về ASEAN (WEF ASEAN) được tổ chức tại Việt Nam năm 2018 đã tạo được nhiều dấu ấn sâu đậm. WEF ASEAN 2018 đem lại nhiều ý tưởng hữu ích cho Việt Nam trong xây dựng, triển khai các chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cũng như trong công tác chuẩn bị cho việc đảm nhận cương vị Chủ tịch ASEAN 2020.

Ba là, với thế mạnh đặc thù quản lý mạng lưới cơ quan đại diện ở nước ngoài và được tiếp xúc các cơ chế tham vấn chính sách quốc tế, ngoại giao kinh tế kịp thời thực hiện các báo cáo đánh giá, dự báo về tình hình kinh tế thế giới, cung cấp kinh nghiệm quốc tế về xử lý các vấn đề kinh tế, tham mưu cho Chính phủ trong điều hành kinh tế vĩ mô, ứng phó với khủng hoảng.

Đối với doanh nghiệp, các cơ quan đại diện và các đơn vị của Bộ Ngoại giao đã tích cực hỗ trợ việc tìm hiểu tập quán kinh doanh, tìm kiếm cơ hội đầu tư, thâm nhập thị trường nước ngoài, bảo hộ lợi ích và hỗ trợ doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn trong tranh chấp thương mại. Phát huy vai trò cầu nối, các cơ quan đại diện cung cấp thông tin về môi trường đầu tư, kinh doanh, giải đáp các thắc mắc về quy định kinh doanh của Việt Nam, hỗ trợ nhiều tập đoàn nước ngoài mở rộng, tăng cường đầu tư, kinh doanh tại Việt Nam. Bộ Ngoại giao cũng đã chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành triển khai các hoạt động xúc tiến kinh tế đối ngoại mang tính đột phá vào một số thị trường trọng điểm.

Bốn là, đổi mới vai trò của ngoại giao kinh tế trong việc góp phần kiến tạo những điều kiện cần cho chuyển tiếp kinh tế Việt Nam trong giai đoạn phát triển mới. Bộ Ngoại giao đã đa dạng hóa, đa phương hóa các kênh, nguồn thông tin, tranh thủ tối đa hợp tác của các đối tác nước ngoài. Đa dạng hóa các sản phẩm thông tin kinh tế, như ngoại giao kinh tế trực tuyến, bản tin nhanh nhằm cung cấp thông tin cập nhật và kịp thời về tình hình và chính sách kinh tế của các nước lớn, của khu vực, các bài nghiên cứu về các vấn đề “nóng”, các vấn đề mới nổi.

Các hoạt động hỗ trợ địa phương được coi trọng và triển khai dưới nhiều hình thức như hỗ trợ tổ chức hội nghị xúc tiến đầu tư tại chỗ, hỗ trợ kết nối hợp tác giữa các địa phương Việt Nam với các địa phương nước ngoài, tổ chức các đoàn xúc tiến của địa phương ở nước ngoài có trọng tâm, trọng điểm. Trong năm 2018, nhân dịp Hội nghị Ngoại giao lần thứ 30, Bộ Ngoại giao lần đầu tiên tổ chức tọa đàm giữa các cơ quan đại diện của Việt Nam ở hơn 90 quốc gia với gần 400 doanh nghiệp để trao đổi về nhu cầu cần hỗ trợ của doanh nghiệp và cùng thảo luận về cơ chế hỗ trợ trong những năm tiếp theo.

Năm là, ngoại giao kinh tế góp phần củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Việc huy động cộng đồng và doanh nghiệp người Việt Nam ở nước ngoài đóng góp trí tuệ, vốn, tài sản và tiềm năng khoa học - công nghệ đối với sự phát triển của đất nước được quan tâm thỏa đáng. Bộ Ngoại giao đã tích cực tổ chức nhiều hoạt động thiết thực, tranh thủ nguồn lực tri thức và tài chính của kiều bào đóng góp cho phát triển đất nước, phát huy vai trò của cộng đồng và doanh nghiệp người Việt Nam ở nước ngoài để mở rộng thị trường cho hàng hóa, dịch vụ Việt Nam tại địa bàn.

Tiếp tục đẩy mạnh ngoại giao kinh tế

Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực đang có những chuyển động nhanh chóng và khó lường, đất nước bước vào giai đoạn đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, công tác ngoại giao kinh tế cần khắc phục kịp thời một số tồn tại, đó là:

Tuy nhận thức về công tác ngoại giao kinh tế đã có sự chuyển biến tích cực trong thời gian qua, nhưng có lúc, có nơi và ở một số bộ, ngành vẫn có cách hiểu chưa đúng về ngoại giao kinh tế, chưa tích cực và chủ động trong hợp tác với Bộ Ngoại giao và các cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài. Sự phối hợp giữa Bộ Ngoại giao và các bộ, ngành nhiều khi chưa đạt hiệu quả mong muốn. Sự phối hợp giữa cơ quan đại diện và thương vụ tại nhiều địa bàn chưa đạt được kết quả thiết thực.

Hiệu quả gắn kết giữa chính trị và kinh tế còn chưa cao. Thời gian qua, Bộ Ngoại giao đã chủ động và tích cực gắn kết hai nội dung trên với nhau, nhất là trong các chuyến thăm cấp cao. Tuy nhiên, một số bộ, ngành vẫn chưa thực sự quan tâm đến việc tận dụng thế mạnh chính trị để đẩy mạnh các hoạt động kinh tế, mới chỉ dừng lại trong phạm vi chuyên ngành hẹp. Sự phối hợp giữa các cơ quan đại diện với các doanh nghiệp chưa chặt chẽ và thường xuyên, một số hoạt động còn mang tính hình thức.

Cơ chế triển khai công tác ngoại giao kinh tế còn chưa hoàn thiện. Cơ chế phối hợp các hoạt động ngoại giao kinh tế chủ yếu được áp dụng trong khuôn khổ các đơn vị thuộc Bộ Ngoại giao. Các bộ, ngành, địa phương mới chỉ triển khai các hoạt động ngoại giao kinh tế trong lĩnh vực phụ trách, mà chưa quan tâm đầy đủ đến việc phối hợp với các cơ quan, doanh nghiệp liên quan.

Đội ngũ nhân lực còn thiếu về số lượng. Kỹ năng làm công tác ngoại giao kinh tế của cán bộ ngoại giao nói chung, nhất là về ngoại ngữ, kiến thức về luật kinh tế quốc tế, kỹ năng thương lượng, đàm phán... chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu chung. Kinh phí cho công tác ngoại giao kinh tế còn hạn hẹp.

Để góp phần thực hiện tốt chủ trương “triển khai đồng bộ, toàn diện hoạt động đối ngoại, chủ động và tích cực hội nhập quốc tế” mà Đại hội lần thứ XII của Đảng đề ra, trong những năm tới, công tác ngoại giao kinh tế cần được đẩy mạnh toàn diện và tập trung vào những phương hướng chủ yếu sau:

Thứ nhất, nắm vững chủ trương, chính sách kinh tế của Đảng và Nhà nước trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt chú trọng yêu cầu đối ngoại đa phương trong lĩnh vực kinh tế được xác định là trọng tâm ưu tiên để gia tăng sức mạnh tổng hợp của quốc gia, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Bám sát Chỉ thị số 25-CT/TW, ngày 8-8-2018, của Ban Bí thư, về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến năm 2030 để đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế, tham gia thực chất vào các diễn đàn kinh tế khu vực, các diễn đàn quản trị kinh tế toàn cầu, chuẩn bị tiền đề tốt cho Năm Chủ tịch ASEAN 2020.

Thứ hai, cần thống nhất nhận thức về vai trò và tầm quan trọng của ngoại giao kinh tế. Từ đó thiết kế, xây dựng các đề án, kế hoạch tổng thể và chi tiết với tầm nhìn phù hợp về lĩnh vực, địa bàn, đối tác trong trung và dài hạn. Cách thức triển khai công tác ngoại giao kinh tế cần được thực hiện theo hướng ngày càng bài bản, đa dạng và thiết thực hơn; các yếu tố kinh tế, thương mại và chính trị cần được gắn kết chặt chẽ, vận dụng linh hoạt, phù hợp với “thế” và “lực” mới của nước ta. Công tác phối hợp, trao đổi thông tin giữa trong nước và ngoài nước cũng như giữa các bộ, ngành, địa phương cần được đẩy mạnh. Hoạt động hỗ trợ địa phương, doanh nghiệp tiếp tục theo hướng cụ thể, thiết thực, bám sát nhu cầu của địa phương và doanh nghiệp để có biện pháp hỗ trợ quyết liệt nhằm đem lại những kết quả cụ thể.

Với sự tín nhiệm và đánh giá cao của cộng đồng quốc tế đối với những đóng góp tích cực, thực chất, có trách nhiệm, Việt Nam nhận được sự ủng hộ của 192/193 thành viên Đại hội đồng Liên hợp quốc vào vị trí Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2020 - 2021_Ảnh: TTXVN

Thứ ba, tiếp tục gắn kết nhuần nhuyễn ba trụ cột ngoại giao chính trị, ngoại giao kinh tế và ngoại giao văn hóa. Trong bối cảnh vị thế và hình ảnh của Việt Nam đã và đang ngày càng được nâng cao, chúng ta cần xây dựng “một chiến lược ngoại giao cấp cao” để “gắn kết chặt chẽ giữa kinh tế và chính trị” làm cơ sở “đàm phán” với các nước. Đây thực sự là một thách thức không nhỏ đối với ngoại giao kinh tế, đòi hỏi các bộ, ngành, doanh nghiệp, địa phương phải thống nhất về mặt nhận thức cũng như nhất quán về mặt triển khai, thực hiện để có thể phối hợp chặt chẽ.

Thứ tư, tăng cường vai trò và trách nhiệm của các cơ quan đại diện, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế đối ngoại, tìm kiếm đối tác, mở rộng thị trường, phục vụ và hỗ trợ các doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp làm ăn với nước ngoài. Những kết quả về ngoại giao kinh tế cần được coi là một trong những tiêu chí quan trọng hàng đầu trong việc đánh giá hiệu quả hoạt động của các cơ quan đại diện.

Thứ năm, tăng cường sự phối hợp giữa Bộ Ngoại giao với các bộ, ngành, trong đó chú trọng tăng cường hợp tác giữa các đơn vị đầu mối của các bên. Thiết lập cơ chế cung cấp thông tin hai chiều, cơ chế phối hợp, tiến hành các hoạt động xúc tiến kinh tế đối ngoại, hỗ trợ các doanh nghiệp và địa phương.

Thứ sáu, xây dựng bộ máy phù hợp để chỉ đạo thống nhất và hiệu quả công tác ngoại giao kinh tế. Kiện toàn cơ cấu tổ chức công tác ngoại giao kinh tế tại cơ quan đại diện. Tổ chức bộ máy theo hướng thiết thực, hiệu quả, dựa trên kết quả công việc hơn là trên tiêu chí chế độ, chính sách. 

Thứ bảy, tăng cường các hoạt động quảng bá, xúc tiến đầu tư, thương mại, nâng cao hình ảnh quốc gia với nhiều hình thức đa dạng. Đẩy mạnh công tác tìm kiếm các dự án, lĩnh vực, phương thức hợp tác mới nhằm tăng cường đan xen lợi ích với các đối tác chiến lược, đối tác toàn diện; tận dụng lợi thế của các FTA (CPTPP, EVFTA...) để củng cố các thị trường truyền thống và tiếp tục mở rộng thị trường.

Thứ tám, hỗ trợ xây dựng mạng lưới kiều bào vững mạnh, góp phần tăng cường quan hệ song phương, hình thành nguồn lực vận động với chính quyền sở tại. Tận dụng trí lực và tài lực, tạo thuận lợi để cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài đóng góp vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước./.

------------------------------
(1) Nâng cao hiệu quả công tác ngoại giao kinh tế, https://baodautu.vn/nang-cao-hieu-qua-cong-tac-ngoai-giao-kinh-te-d86312.html, ngày 15-8-2018

Theo PGS, TS. NGUYỄN VĂN LỊCH - PHÙNG HUY HOÀNG/Tạp chí Cộng sản