Năm 2005, Ban Thường trực Uỷ ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã phát động phong trào Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường và thành lập Ban Chủ nhiệm Chương trình để tham mưu cho Ban Thường trực chỉ đạo, triển khai công việc cụ thể của Chương trình Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường.

Từ đó đến nay, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tích cực triển khai các hoạt động bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu nhằm bảo đảm sức khỏe và chất lượng cuộc sống của Nhân dân, góp phần quan trọng vào việc phát triển kinh tế - xã hội, ổn định chính trị, an ninh quốc gia và hội nhập quốc tế. Vai trò, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong thực hiện bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu ngày càng được quan tâm và triển khai sâu rộng với nhiều hình thức cụ thể, linh hoạt, bám sát chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước, phù hợp với tình hình thực tiễn của từng địa phương, địa bàn cơ sở. Trong thời gian tới, để phát huy tốt hơn nữa vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, cần thực hiện các giải pháp sau:

Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy, cán bộ, đảng viên, các tổ chức trong hệ thống chính trị và Nhân dân đối với phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công tác bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu

Muốn tổ chức thực hiện tốt mỗi hoạt động cần phải có một nhận thức đúng và đủ, nhận thức có đúng mới có thái độ đúng, từ đó mới có hành vi đúng. Đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền vận động, nâng cao ý thức, trách nhiệm của cán bộ, đoàn viên, hội viên và Nhân dân về quản lý tài nguyên, ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường. Sử dụng tiết kiệm các nguồn tài nguyên đến các cấp, các ngành, các tổ chức đoàn thể, các cơ sở sản xuất, kinh doanh và Nhân dân, từng bước tạo thói quen, nếp sống và ý thức về bảo vệ tài nguyên môi trường, giữ gìn vệ sinh trong Nhân dân, tiến tới xây dựng xã hội ít chất thải, các bon thấp, hài hòa, thân thiện với môi trường. Phát huy vai trò của cộng đồng trong bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên và ứng phó với biến đổi khí hậu. Hằng năm, hưởng ứng phát động Tháng hành động vì môi trường và Ngày Môi trường thế giới 5/6; kết hợp tổ chức ra quân làm vệ sinh môi trường ở khu dân cư, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp.

Mọi tổ chức đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên, trước hết là các đồng chí đứng đầu cấp ủy, chính quyền, các đồng chí trong Ban Thường vụ, Ban Chấp hành các cấp phải nhận thức sâu sắc mọi đường lối, chủ trương của Đảng, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc; về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công cuộc bảo vệ và xây dựng Tổ quốc; về trách nhiệm trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội; về triển khai, tổ chức các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động, thamg gia bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Mặt trận Tổ quốc các cấp, đặc biệt là ở cơ sở đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động Nhân dân thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu theo đúng tinh thần Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân làm tốt công tác tuyên truyền, vận động và giám sát các tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Thông qua công tác vận động, tuyên truyền bằng nhiều hình thức sâu rộng trong cộng đồng dân cư, tổ nhóm đoàn thể kết hợp thông tin thường xuyên trên các phương tiện đài, báo với nội dung về bảo vệ môi trường, xử lý chất thải, rác thải, phần lớn người dân có nhận thức đúng về Chương trình xây dựng nông thôn mới, tạo điều kiện cho “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”; đã huy động được nguồn lực to lớn trong dân, tạo thành phong trào thi đua trong nông thôn, đa số người dân có tinh thần trách nhiệm, ý thức và đồng tình ủng hộ.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp nhân rộng các mô hình điểm về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu

Ảnh minh họa - Đoàn viên, thanh niên hành động giúp ứng phó với biến đổi khí hậu (Nguồn Ảnh: TTXVN)

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và Ban Công tác Mặt trận khu dân cư tiếp tục vận động Nhân dân thực hiện và nhân rộng các mô hình điểm bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên, ứng phó với biến đổi khí hậu; phối hợp chặt chẽ với các tổ chức thành viên nâng cao hiệu quả phong trào toàn dân tham gia bảo vệ môi trường góp phần xây dựng diện mạo khu dân cư nông thôn mới, đô thị văn minh “Xanh - Sạch - Đẹp”, khu dân cư văn hóa. Duy trì tổ chức ký cam kết đến từng hộ gia đình, từng khu dân cư về bảo vệ môi trường, làm chuyển biến mạnh mẽ nhận thức và trách nhiệm của các tầng lớp nhân dân về tầm quan trọng của chương trình bảo vệ môi trường.

Đối với các xã đã về đích nông thôn mới, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tập trung vận động Nhân dân duy trì và nâng cấp tiêu chí số 17 về môi trường, hiện đại hóa quy trình thu gom và xử lý rác thải, nước thải, khí thải, tích cực xây dựng cảnh quan môi trường trong sáng, xanh, sạch, đẹp, văn minh.

Đối với các xã chưa về đích, chưa hoàn thành tiêu chí số 17, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam vận động Nhân dân tự giác tham gia bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu, thành lập, kiện toàn các tổ tự quản, khu vực tập trung, xử lý rác thải, trồng cây xanh... xã hội hóa các nguồn lực hoàn thành tiêu chí số 17.

Vận động Nhân dân thực hiện vai trò chủ thể ở khu dân cư về bảo vệ môi trường có chuyển biến từ nhận thức, tổ chức triển khai thực hiện ở cộng đồng dân cư; công tác bảo vệ và xây dựng môi trường “Xanh - Sạch - Đẹp” được xã hội hóa, quần chúng nhân dân ở một số địa phương đã mạnh dạn đấu tranh, tố giác các hành vi vi phạm về tài nguyên và môi trường của các cá nhân, doanh nghiệp ở các địa phương. Định kỳ tổ chức sơ kết, tổng kết để kịp thời biểu dương, nhân rộng các điển hình tiên tiến trong bảo vệ môi trường, quản lý tài nguyên và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Phát huy vai trò giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp trong công tác bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu

Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội trong đề xuất, phản biện xã hội, góp ý xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội đối với trách nhiệm của các cấp chính quyền và cơ quan chức năng trong lĩnh vực tài nguyên và môi trường. Đẩy mạnh và nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm của cơ quan quản lý nhà nước về tài nguyên và môi trường các cấp, các cơ quan nhà nước có liên quan về thực hiện pháp luật quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu; công khai kết quả thanh tra, kiểm tra về bảo vệ môi trường để Nhân dân biết và giám sát. Trọng tâm ưu tiên giám sát việc thu gom, xử lý chất thải của các địa phương; giám sát các dự án đang gây ô nhiễm môi trường; giám sát những điểm nóng, bức xúc và việc xử lý vi phạm về môi trường, hoạt động khai thác tài nguyên trái quy định.

Tổ chức tập hợp ý kiến, kiến nghị của Nhân dân về lĩnh vực tài nguyên và môi trường gửi lãnh đạo Đảng, Nhà nước và cấp ủy, chính quyền các cấp. Tham gia đóng góp ý kiến vào dự thảo các văn bản pháp luật về lĩnh vực tài nguyên và môi trường. Mặt trận Tổ quốc, đặc biệt là các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội ở cơ sở thường xuyên lắng nghe và thu thập ý kiến của Nhân dân, kịp thời phát hiện, kiến nghị xử lý những tồn tại, vướng mắc phát sinh trong lĩnh vực bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp góp phần thiết lập trật tự, kỷ cương trong thực thi chính sách, pháp luật; phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc lấy ý kiến Nhân dân về các báo cáo đánh giá hiện trạng môi trường; đánh giá tác động môi trường đối với các chương trình, dự án, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội có liên quan đến cộng đồng dân cư; vận động các tổ chức, cá nhân và Nhân dân thực hiện nghĩa vụ đối với Nhà nước về thuế, phí và các khoản thu khác liên quan đến môi trường của Trung ương, địa phương. Vận động Nhân dân xây dựng các mô hình cộng đồng bảo vệ môi trường về hệ thống tự quản tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường và nhân rộng các điển hình. Phối hợp với chính quyền các cấp thành lập các nhóm bảo vệ môi trường và tự quản lý, giám sát việc sử dụng tài nguyên ở địa phương.

Các cấp ủy Đảng lãnh đạo các cấp chính quyền tạo điều kiện thuận lợi cho các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện vai trò giám sát. Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam giám sát xả thải của các doanh nghiệp; Hội Nông dân Việt Nam giám sát việc sử dụng vật tư nông nghiệp, hóa chất trong sản xuất nông nghiệp; Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh giám sát xử lý rác sinh hoạt của gia đình ở phường xã, khu dân cư; Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam giám sát việc xả thải, xả rác của chợ, trung tâm thương mại, các cơ sở dịch vụ ăn uống; Tổng hội Y học Việt Nam giám sát xả thải của các bệnh viện, cơ sở y tế; Liên hiệp các Hội Khoa học Kỹ thuật Việt Nam giám sát chất lượng nước của đô thị, địa phương; Hội Cựu chiến binh Việt Nam giám sát việc khai thác khoáng sản, cát sỏi... Đối với giám sát việc xả thải của các khu công nghiệp, dự án công trình lớn, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ trì thực hiện. Định kỳ báo cáo kết quả giám sát, phát hiện các tổ chức, doanh nghiệp thực hiện tốt công tác bảo vệ môi trường để khen thưởng, biểu dương, nhân rộng; kịp thời phát hiện các tổ chức, doanh nghiệp vi phạm để xử lý theo đúng quy định của pháp luật.

Kế hoạch tổ chức các hội nghị phản biện xã hội cần được xây dựng chu đáo, thành phần tham gia hội nghị phản biện xã hội phải là các chuyên gia, nhà khoa học trên các lĩnh vực có liên quan đến nội dung phản biện và phải có sự tham dự của đại diện Ban soạn thảo, Tổ biên tập, lãnh đạo cơ quan ban hành văn bản và các cơ quan báo chí của Trung ương.

Các tổ chức chính trị - xã hội cũng cần tổ chức phản biện xã hội các văn bản quy phạm pháp luật liên quan trực tiếp tới quyền và nghĩa vụ của đoàn viên, hội viên của tổ chức mình.

Trên cơ sở các thông tin, ý kiến ghi nhận được từ các hoạt động giám sát, phản biện xã hội và đối chiếu với những chủ trương, chính sách, pháp luật của Nhà nước liên quan, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên phải phản ánh, lựa chọn những kiến nghị kịp thời để các cơ quan Đảng, Nhà nước tiếp thu, chỉnh sửa. Hoạt động giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã và đang trở thành một kênh thông tin quan trọng, cần thiết giúp Đảng, Nhà nước khi xem xét, quyết định các vấn đề quan trọng trong công tác lãnh đạo, quản lý, điều hành đất nước.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình phối hợp công tác về bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu trong hình hình mới

Tiếp tục cụ thể hóa các nhiệm vụ đã được xác định trong Chương trình hành động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam khóa IX, nhiệm kỳ 2019 - 2024; các chương trình phối hợp và thống nhất hành động của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hằng năm; các chương trình phối hợp giữa Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với các tổ chức thành viên và Bộ Tài nguyên và Môi trường về quản lý tài nguyên, ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo vệ môi trường. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nâng cao hiệu quả thực hiện Chương trình phối hợp công tác về bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu.

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tiếp tục quan tâm, chỉ đạo Mặt trận Tổ quốc các cấp tăng cường hoạt động giám sát bảo vệ môi trường trên địa bàn các địa phương; tăng cường vai trò tham vấn chính sách về môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu; vận động các tổ chức chính trị - xã hội, cộng đồng dân cư tham gia và đóng góp nguồn lực cho bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu,... lãnh đạo việc tăng cường hoạt động phối hợp giữa Bộ Tài nguyên và Môi trường với Mặt trận Tổ quốc trong việc triển khai các chương trình nâng cao nhận thức và hành động về bảo vệ môi trường, huy động được sự tham gia tích cực của người dân tại cộng đồng. Mặt trận Tổ quốc chủ động phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường để nâng cao hơn nữa hiệu quả phối hợp giữa hai bên.

Tăng cường hoạt động phối hợp với ngành Tài nguyên và Môi trường trong công tác giám sát, kiểm tra, tập hợp ý kiến Nhân dân về việc triển khai thực hiện các nội dung chương trình, dự án liên quan đến môi trường. Cụ thể nội dung, nhiệm vụ và đảm bảo kinh phí tương ứng thực hiện xây dựng, nhân rộng các mô hình điểm khu dân cư bảo vệ môi trường, do tính đặc thù của công tác tuyên truyền, vận động, giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với đối tượng trực tiếp là các khu dân cư, khác với công việc quản lý hành chính đơn thuần ở các cấp.

Ở các địa phương, các cấp ủy đảng cần nâng cao hiệu quả các chương trình phối hợp, liên tịch về bảo vệ môi trường giữa các cơ quan quản lý nhà nước với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội; cần kiên trì phát động, vận động và tổ chức phong trào hành động thiết thực bảo vệ môi trường sâu rộng trong cộng đồng dân cư, nhằm vận động đông đảo Nhân dân tham gia vào các hoạt động bảo vệ môi trường thể hiện trong sinh hoạt hàng ngày, như: Phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn; phân loại chất thải nguy hại hộ gia đình, giảm thiểu và tái sử dụng chất thải rắn; hạn chế sử dụng túi nilon; không xả rác, không làm mất vệ sinh môi trường, mỹ quan đô thị; tham gia vệ sinh đường phố, khu dân cư; trồng cây xanh. Coi trọng việc khuyến khích và chia sẻ các giải pháp, sáng kiến bảo vệ môi trường trong sinh viên, học sinh, trong cộng đồng dân cư và doanh nghiệp thông qua các hội thảo, hội thi, như hội thảo “biện pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ môi trường”, thi “tìm hiểu pháp luật về bảo vệ môi trường”...

Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ Mặt trận nhằm phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp trong công tác bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp phải xây dựng cho được đội ngũ cán bộ chuyên trách và lực lượng cộng tác viên làm công tác Mặt trận ngày càng được nâng cao về chất lượng, vững vàng về tư tưởng chính trị; có năng lực, trình độ, kinh nghiệm; có tâm huyết, trách nhiệm và gắn bó với công tác Mặt trận.

Tiếp tục chăm lo xây dựng đội ngũ làm công tác Mặt trận các cấp đảm bảo về số lượng, nâng cao về chất lượng, trưởng thành từ phong trào của quần chúng; có đủ năng lực, trình độ, dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới. Bảo đảm cơ chế chính sách đối với Trưởng Ban công tác Mặt trận, Trưởng các đoàn thể ở cộng đồng dân cư và bảo đảm hoạt động cho công tác Mặt trận ở các cấp.

Việc quy hoạch, bố trí các chức danh cán bộ chủ chốt của Mặt trận phải nằm trong quy hoạch tổng thể về cán bộ trong hệ thống chính trị, do Đảng thống nhất lãnh đạo. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc các cấp cần chủ động, tham mưu cho cấp uỷ, phát huy vai trò các tổ chức thành viên để tạo nguồn cán bộ cho Mặt trận. Công tác quy hoạch cán bộ phải được thực hiện đúng quy trình công khai, dân chủ, thực hiện nhất quán, khắc phục tình trạng chắp vá, bị động hoặc điều động cán bộ một cách chủ quan, duy ý chí, tuỳ tiện của các cấp có thẩm quyền.

Để cán bộ có đủ trình độ và năng lực công tác, cần tập trung nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ Mặt trận và đoàn thể có tâm huyết, trách nhiệm, hết lòng vì công việc, không ngừng đổi mới tư duy, sáng tạo, có bản lĩnh, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đương đầu với khó khăn, thử thách vì sự phát triển chung của đất nước. Ủy ban Mặt trận các cấp cần tăng cường phối hợp tổ chức các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ.

Cán bộ Mặt trận phải có phẩm chất đạo đức trong sáng, hết lòng, hết sức phục vụ Nhân dân; tư tưởng chính trị vững vàng, phấn đấu vì lợi ích chung của Tổ quốc, của Nhân dân; không tư lợi, vụ lợi, thiên vị trong công việc cũng như trong cuộc sống gia đình và cá nhân; phải biết đặt lợi ích của tập thể lên trên lợi ích cá nhân và phải luôn có ý thức vươn tới những mục đích cao đẹp vì cộng đồng, vì dân, vì nước. Đây là yếu tố quan trọng của cán bộ Mặt trận, bởi vì nếu không có phẩm chất đạo đức trong sáng, cán bộ Mặt trận sẽ không có uy tín để vận động, thuyết phục đoàn kết tập hợp các đối tượng, tầng lớp nhân dân.

Cán bộ Mặt trận phải gần dân, sát dân, lắng nghe ý kiến của Nhân dân, không quan liêu, hách dịch. Vì chỉ có gần dân, sát dân, làm bạn với dân và lắng nghe ý kiến của Nhân dân và không quan liêu, hách dịch sẽ giúp cán bộ Mặt trận chủ động nắm bắt kịp thời tâm tư, nguyện vọng chính đáng của Nhân dân phản ánh đến Đảng, Nhà nước giải quyết thấu tình đạt lý trong Nhân dân.

Bên cạnh đó, cán bộ Mặt trận làm công tác tuyên truyền, vận động nói cho dân hiểu, làm cho dân tin; chủ động phối hợp với chính quyền giải quyết có hiệu quả những vấn đề bức xúc nổi cộm tại cơ sở, góp phần bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân.

Lê Mậu Nhiệm - Tiến sĩ, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu khoa học và Bồi dưỡng cán bộ,

Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam.