Vào giờ cao điểm sáng và chiều tối, trên tuyến phố Láng Hạ - Lê Văn Lương - Tố Hữu, tình trạng tắc đường xảy ra triền miên, kéo dài hàng km dọc trên những tuyến đường này.
Khi BRT được ưu tiên làn riêng, tuyến đường Láng Hạ - Lê Văn Lương - Tố Hữu vốn đã chật hẹp và là những con đường huyết mạch bị thu nhỏ một cách tệ hại. Các loại phương tiện khác chèn nhau trong phần đường còn lại gây ra tắc nghẽn kinh hoàng ở nhiều thời điểm trong ngày. Sinh hoạt của người dân bị ảnh hưởng không nhỏ khi xe hợp đồng bị “cấm cửa” giờ cao điểm.
Với tần suất hoạt động dày đặc, người dân Hà Nội quá quen thuộc với cảnh tượng những chiếc xe buýt nhanh BRT cái đông, cái thưa khách cứ dập dìu, nối đuôi nhau tấp nập ra vào bến đỗ trên các tuyến phố có tiếng là huyết mạch những thường xuyên bị “bức tử”, đè nén vì ùn tắc.
Do áp lực giao thông lớn vào buổi sáng và giờ tan tầm, việc dành riêng hẳn 1 làn cho xe buýt nhanh BRT khiến phần đường dành cho các phương tiện khác bị hạn chế, co hẹp lại. Vì vậy, tuyến đường này luôn xảy ra tình trạng ùn ứ, tắc nghẽn, các phương tiện di chuyển luôn gặp khó khăn.
Thậm chí, mật độ giao thông cao, đường dành riêng cho xe buýt nhanh BRT cũng trở thành “lối đi chung” cho các phương tiện. Nếu lấn làn BRT chưa đủ, các phương tiện như xe máy, xe thô sơ còn leo lên vỉa hè để được di chuyển, tạo ra bức tranh giao thông bát nháo, hỗn độn.
Ngày nào cũng phải đối mặt với nỗi ám ảnh tắc đường, anh Hải (phường Trung Hòa, quận Cầu Giấy) không khỏi ngán ngẩm với việc phải chen lấn, di chuyển trên những tuyến phố có BRT đi qua. “Hàng ngày tôi phải đưa con đi học rồi mới đến chỗ làm, muốn đi sớm hơn để tránh tắc đường cũng không được. Trẻ con học thì có giờ, không thể vì bố đi làm sớm mà đưa con đến trường bơ vơ từ 6 rưỡi, 7 giờ đường. Nhưng từ trường của bé ra là tôi phải chôn chân hàng chục phút trên tuyến phố Lê Văn Lương, người, xe, phương tiện chen lấn nhau rất mệt mỏi. Đó chưa kể đến áp lực công việc, nhiều khi biết phải đối mặt với nguy cơ bị phạt nguội nhưng cũng chấp nhận vì không làm thế sẽ phải trễ giờ làm” - ảnh Hải nói.
Sinh sống tại Khu đô thị Dương Nội, làm việc tại quận Hoàn Kiếm, có quãng đường di chuyển phần lớn nằm trên tuyến đường BRT, anh Trung không giấu nổi được sự bức xúc, “Không hiểu ai nghĩ ra cái dự án này khiến tôi và gia đình đến là khốn khổ. Đường sá thì chật hẹp lại nhường chỗ cho ông xe buýt to chình ình ở giữa đường. Nhiều khi có công việc phải vội, chở người nhà đi thăm khám, ốm đau phải chen chúc bở hơi tai ở làn hỗn hợp giữa với ô tô, xe máy, nhìn lên cái ông xe buýt BRT chỉ độc có tài xế trên xe không hề có khách thì thấy rất bực mình, cảm thất lãng phí tiền của cho đất nước quá”.
Đồng quan điểm với việc phải loại bỏ buýt nhanh BRT, anh Quang - một lái xe công nghệ cho biết, là người mưu sinh bám mặt đường để kiếm sống, nhưng có những tình huống dở khóc dở cười không lường trước được. “Tôi nhận một cuốc xe có điểm đến đường nhánh của phố Láng Hạ. Đến khi trả khách xong thì không thể quay lại vì đường chỉ cho phép ô tô di chuyển một chiều mà trước mặt là giờ cấm xe hợp đồng trên phố Láng Hạ. Khi chờ đến giờ cho xe ra thì bị lực lượng chức năng lập biên bản xử lý vì lý do dừng đỗ sai quy định. Thời Covid đã muôn vàn khó khăn lại gặp cảnh này là mất một ngày công rồi” - anh Quang than thở.
Còn bà Thìn (trú tại quận Đống Đa) cho biết, từ khi về hưu bà thường xuyên chọn xe buýt để đi lại, tuy nhiên với xe buýt BRT thì quá nhiều bất tiện. Vị trí đặt nhà ga của xe buýt nhanh chưa tiện lợi cho người sử dụng đặc biệt đối với người lớn tuổi. Nhà ga BRT được đặt ở đoạn phân cách giữa hai phần đường chứ không nằm ở vỉa hè như những tuyến xe buýt thông thường khiến người sử dụng phải đi bộ qua đường rất nguy hiểm.
Hai chiếc xe buýt BRT nối đuôi nhau chạy và hệ quả là một chiếc xe hoạt động mà không hề có khách trên trên xe.
Không chỉ người dân, ngay từ khi bắt đầu ra đời, mô hình BRT ở Hà Nội đã có nhiều ý kiến phản đối, trong đó giới khoa học, các chuyên gia giao thông đánh giá, dự án xe buýt nhanh BRT tại Hà Nội không chỉ gây lãng phí về tiền bạc, mà còn gây lãng phí về không gian.
Hơn ngàn tỷ đồng ban đầu được đầu tư vào dự án là nguồn vốn đi vay, nhưng về lâu dài đây thực chất là công sức, mồ hôi nước mắt của người dân đóng góp, tuy nhiên rút cục bài toán giao thông tại Thủ đô không những không được giải quyết mà tình trạng ùn tắc còn trầm trọng hơn kéo theo nhiều hệ lụy xã hội là sự lãng phí rất đau xót.
Bên cạnh đó, đối với bài học đầy cay đắng này, Sở GTVT Hà Nội và UBND TP Hà Nội cũng cần minh bạch tài chính liên quan đến dự án BRT. Mỗi tháng, mỗi quý thu được bao nhiêu tiền, chi bao nhiêu và lỗ bao nhiêu thì phải công khai minh bạch bằng con số cụ thể, chứ không phải báo cáo chung chung.
Từ con số thu bao nhiêu, chi bao nhiêu sẽ biết là lỗ bao nhiêu. Và số lỗ ấy so với lượng người đi BRT có tương xứng không? Từ đó sẽ quyết định có nên tiếp tục đầu tư nữa hay không. Nếu không còn phù hợp, cần mạnh dạn đưa ra phương án “khai tử” BRT.
Nhiều ý kiến dư luận cho rằng, với sai phạm đã được Thanh tra Chính phủ chỉ rõ, BRT tại Hà Nội không còn lý do gì để tồn tại. Đây là dự án lớn và chắc chắn phải được thông qua HĐND thành phố, UBND thành phố xem xét, do đó, những sai phạm tại dự án này cũng phải được cơ quan quản lý của Trung ương, thành phố xem xét một cách nghiêm túc, thấu đáo, công tâm.
Trách nhiệm HĐND, UBND thành phố, các Sở chuyên môn đến đâu phải có trách nhiệm trả lời cho rõ ràng về các vấn đề liên quan. Trong trường hợp phát hiện có dấu hiệu vi phạm mang tính hình sự, hoặc có yếu tố tiêu cực, cố ý làm trái đến mức phải khởi tố vụ án thì yêu cầu chuyển sang cơ quan công an, viện kiểm sát điều tra, khởi tố.
Mặt khác, kỳ họp thứ 18 HĐND Thành phố Hà Nội khóa XV vừa khai mạc, với vai trò giám sát của mình thì HĐND Thành phố và các đại biểu HĐND cũng cần phải có ý kiến, yêu cầu dừng dự án để xem xét, nghiên cứu lại, đề nghị làm rõ trách nhiệm của từng tổ chức, đơn vị, cá nhân đã tham mưu, đề xuất dẫn đến những khó khăn, tồn tại, thất bại của dự án như ngày hôm nay.
Cụ thể, phải làm rõ người chịu trách nhiệm chính như: Ai chủ trì? Ai phối hợp? Trách nhiệm chính như thế nào, trách nhiệm có liên quan ra sao? Nhất là dự án sai phạm lại nghiêm trọng và có liên quan đến trách nhiệm của nhiều người.
Thực tế cho thấy không ít dự án đầu tư công kém hiệu quả gây thất thoát, lãng phí, gây bức xúc trong xã hội, ảnh hưởng an cư, sinh kế và suy giảm niềm tin của cử tri và nhân dân, tiềm ẩn nguy cơ phát sinh tham nhũng.
Để chống thất thoát, lãng phí vốn đầu tư công, củng cố niềm tin của cử tri, của nhân dân, nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tham nhũng cần phải bổ sung vào dự thảo tiêu chí và phương pháp đánh giá hiệu quả đầu tư công, đồng thời rà soát luật chuyên ngành khác, nhất là Luật Đầu tư, Luật Xây dựng, để bổ sung quy định về hiệu quả kinh tế - xã hội của các dự án thuộc loại này.
Hai là, để làm rõ vấn đề và giải tỏa nỗi bức xúc của hàng triệu cử tri và nhân dân Thủ đô, cùng dư luận cả nước đề nghị lãnh đạo Bộ Công an, Thanh tra Chính phủ, Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu cần sớm chỉ đạo, vào cuộc, làm rõ trách nhiệm của các cán bộ đầu các cấp ngành và những cá nhân, tổ chức có liên quan khi đã để vi phạm xảy ra.
Ba là, cần công bố công khai các vần đề về pháp lý liên quan đến các dự án đầu tư xây dựng trên địa bàn. Qua đó, MTTQ Việt Nam, các tổ chức thành viên và nhân dân có thể theo dõi, giám sát các hoạt động đầu tư, xây dựng, nhằm nâng cao tính minh bạch và khả năng tiếp cận thông tin về dự án. Đây là vấn đề mà thời gian vừa qua, tại một số địa phương, các cơ quan có thẩm quyền đã không thực hiện nghiêm túc và đầy đủ nhiệm vụ, chức trách của mình.
Bốn là, HĐND các cấp, Mặt trận Tổ quốc các cấp cần đưa nội dung công tác giám sát việc thực hiện quản lý các dự án đầu tư, xây dựng trên địa bàn vào chương trình công tác hằng năm. Khuyến khích Mặt trận Tổ quốc xây dựng cơ chế để Mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội các cấp tham gia giám sát công tác quản lý các dự án đầu tư xây dựng cơ bản trên địa bàn.
Năm là, thực hiện luân chuyển, có hình thức kỷ luật thích đáng đối với các cán bộ để xảy ra sai phạm. Trong trường hợp cần thiết, cần công khai hình thức xử lý, kỷ luật cán bộ trên các phương tiện thông tin đại chúng để tạo tính răn đe, ngăn ngừa sai phạm.
Tạp chí Mặt trận (tapchimattran.vn) sẽ tiếp tục thông tin vụ việc nêu trên.
(*) Bài viết nhằm hưởng ứng Giải báo chí toàn quốc “Báo chí với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí” lần thứ ba, năm 2020-2021 do Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp với Hội Nhà báo Việt Nam, Đài Truyền hình Việt Nam tổ chức.
Phan Anh Tuấn