Hội nghị đánh giá việc thực hiện quy chế phối hợp công tác giữa Chính phủ và MTTQ Việt Nam năm 2019 và nhiệm vụ trọng tâm năm 2020, ngày 18/02/2020. Ảnh: Đức Tuân/VGP

Ngay sau khi thành lập và chính thức lãnh đạo cách mạng Việt Nam (3/2/1930), Đảng chủ trương hình thành một tổ chức quần chúng rộng lớn để tập hợp, đoàn kết toàn dân, tạo nên sức mạnh của dân tộc vì sự nghiệp cách mạng Việt Nam, đó là Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam, ngày nay là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Trải qua các giai đoạn đấu tranh cách mạng, vai trò, vị trí của Mặt trận Tổ quốc ngày càng được khẳng định; nhiệm vụ ngày càng cụ thể, trong đó tham gia xây dựng Đảng và chính quyền là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày nay.

Mối quan hệ giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với Đảng, Nhà nước, nhân dân theo Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Về mối quan hệ giữa Đảng và nhân dân, sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, chứ không phải là sự nghiệp của cá nhân anh hùng nào. Thành công của Đảng ta là ở nơi Đảng đã tổ chức và phát huy lực lượng cách mạng vô tận của nhân dân”1, trong đó, Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam là các tầng lớp nhân dân được tổ chức thành lực lượng với tôn chỉ, mục đích, nhiệm vụ rõ ràng vì sự nghiệp cách mạng.

Cách mạng là sự nghiệp của toàn dân, để lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Đảng phải hòa mình vào nhân dân mà đại diện là Mặt trận Dân tộc Thống nhất Việt Nam, nên Đảng tự nguyện làm thành viên của Mặt trận như một trong những nội dung quan trọng của đường lối chiến lược cách mạng Việt Nam với sự khẳng định: “Đảng Cộng sản Việt Nam vừa là thành viên vừa là người lãnh đạo Mặt trận”2.

Mặt khác, với đặc điểm của thể chế chính trị ở Việt Nam là do một đảng chính trị duy nhất cầm quyền thì Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một chế định để nhân dân giám sát, kiểm soát việc thực hiện quyền lãnh đạo của Đảng sao cho mục tiêu độc lập dân tộc, thống nhất Tổ quốc, cơm no, áo ấm cho toàn dân tộc Việt Nam trở thành hiện thực. Đồng thời, với tư cách là thành viên của Mặt trận, "Đảng tôn trọng tính tự chủ, ủng hộ mọi hoạt động tự nguyện, tích cực, sáng tạo và chân thành lắng nghe ý kiến đóng góp của Mặt trận và các đoàn thể”3. Trên tinh thần đó, ngày 12/12/2013, Bộ Chính trị ban hành Quyết định số 218-QĐ/TW, Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền4.

Về mặt pháp lý, Điều 9 Hiến pháp 2013 nêu rõ: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”5. Nội dung hiến định này được thể chế hóa bằng quy định pháp luật tại Điều 3. Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 về quy định việc tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước là quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam6.

Như vậy, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia góp ý xây dựng Đảng là thực hiện sự giám sát của nhân dân thông qua Mặt trận; đồng thời là trách nhiệm của Mặt trận đối với xây dựng sự vững mạnh của tổ chức thành viên, đặc biệt hơn Đảng là thành viên gương mẫu của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Mặt trận tham gia góp ý kiến xây dựng chính quyền là thực hiện trách nhiệm của tổ chức liên minh chính trị với vai trò là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Đồng thời, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam góp ý kiến xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền là một phương thức thực hiện vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân theo quy định của pháp luật.

Thực tiễn thực hiện nội dung góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Quyết định 218 của Bộ Chính trị quy định cụ thể về đối tượng, nội dung, phương pháp góp ý kiến; trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tổ chức đảng, đảng viên, chính quyền từ Trung ương đến cơ sở trong việc thực hiện việc góp ý kiến của Mặt trận. Một khảo sát, đánh giá thực tiễn về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia góp ý xây dựng Đảng và xây dựng chính quyền của Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học của Mặt trận mới đây cho thấy kết quả việc thực hiện và những vấn đề cần quan tâm như sau:

Về nội dung góp ý xây dựng Đảng. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đóng góp ý kiến vào dự thảo Báo cáo Chính trị trình đại hội Đảng cùng cấp và dự thảo Văn kiện Đại hội toàn quốc của Đảng. Hoạt động này được tổ chức thực hiện theo hệ thống Mặt trận từ Trung ương đến cơ sở. Mỗi nhiệm kỳ đại hội Đảng các cấp, Mặt trận đã tập hợp được hàng ngàn ý kiến tâm huyết, trách nhiệm của đại biểu các tầng lớp nhân dân là cán bộ, đảng viên, công nhân, nông dân, trí thức, nhà quản lý, doanh nhân, dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam ở nước ngoài... đóng góp vào dự thảo văn kiện của đại hội, góp phần để văn kiện của đại hội Đảng các cấp thực sự là một văn kiện chính trị chiến lược vừa đáp ứng các yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới, vừa phù hợp với ý chí, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân.

Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tổ chức đóng góp ý kiến vào việc ban hành và thực hiện các quy định của cấp ủy đảng các cấp và của Đảng; đảng viên thực hiện các quy định của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; Phẩm chất chính trị của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cấp uỷ, tổ chức đảng; Việc thực hiện mối quan hệ giữa đảng viên, cấp uỷ, tổ chức đảng với nhân dân theo Quyết định 218 của Bộ Chính trị.

Đối với nhiệm vụ xây dựng chính quyền. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tập trung góp ý kiến vào các nội dung: Thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở. Tổ chức thực hiện các nghị quyết của Hội đồng nhân dân; chương trình, kế hoạch của Ủy ban nhân dân cùng cấp. Công tác tiếp dân và giải quyết khiếu nại tố cáo của công dân. Công tác cải cách thủ tục hành chính. Công tác phòng, chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí và các tiêu cực khác. Việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của cơ quan, đơn vị theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.

Tham gia góp ý kiến đối với dự thảo các văn bản quy phạm pháp luật (ở Trung ương) hoặc thực hiện các quy định pháp luật (ở địa phương); các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội của chính quyền cùng cấp.

Phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, năng lực thực thi công vụ của cán bộ, công chức, viên chức, đặc biệt là người đứng đầu cơ quan chính quyền các cấp.

Về phương thức tổ chức góp ý kiến xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền. Thông qua việc tổ chức các hội nghị tiếp xúc, đối thoại trực tiếp giữa người đứng đầu cấp ủy đảng, chính quyền với các đoàn thể chính trị, xã hội và nhân dân. Tổ chức hội nghị giao ban giữa Mặt trận và các đoàn thể chính trị với lãnh đạo cấp ủy, chính quyền cùng cấp; gửi văn bản góp ý kiến đến cấp ủy, chính quyền cùng cấp. Thông qua các cuộc tiếp xúc giữa cán bộ dân cử với cử tri và nhân dân ở các địa phương.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp thường xuyên tiếp nhận, tập hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân để phản ánh, kiến nghị với cấp ủy, chính quyền cùng cấp. Tại các kỳ họp Hội đồng nhân dân các cấp, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp báo cáo công tác Mặt trận tham gia xây dựng chính quyền và kiến nghị những vấn đề ở địa phương liên quan đến tình hình nhân dân.

Ở Trung ương, vào quý I và quý III hằng năm, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam báo cáo về tình hình và ý kiến của nhân dân đến Chính phủ, Quốc hội, Chủ tịch Nước và Ban Bí thư Trung ương Đảng. Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam báo cáo tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân tại các kỳ họp Quốc hội.

Về hiệu quả của việc tham gia góp ý kiến xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Kết quả điều tra, khảo sát cho thấy, trong số các nội dung góp ý xây dựng Đảng thì việc góp ý kiến vào dự thảo các quy định của cấp ủy đảng các cấp (Nghị quyết, chỉ thị, quyết định, quy chế, quy định, kết luận…) có hiệu quả cao nhất, góp phần quan trọng vào việc các chủ trương, đường lối, chính sách, quy định của Đảng ngày càng phù hợp với quyền lợi, nguyện vọng chính đáng của nhân dân, tăng thêm niềm tin và sự gắn bó giữa nhân dân với Đảng.

Tuy nhiên, nội dung góp ý kiến của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp vào việc chuẩn bị các kỳ đại hội Đảng cùng cấp mới dừng lại ở dự thảo văn kiện của đại hội, chưa góp ý kiến vào việc chuẩn bị nhân sự của nhiệm kỳ mới nên tính toàn diện chưa cao. Hiệu quả của việc tổ chức góp ý kiến đối với năng lực điều hành, phẩm chất, đạo đức, lối sống của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức Đảng, cơ quan chính quyền cùng cấp ở nhiều nơi chưa cao vì còn tình trạng cán bộ Mặt trận và các đoàn thể có tâm lý e dè, né tránh, nể nang, sợ động chạm đến người có chức, có quyền trong cấp ủy, tổ chức đảng và chính quyền. Từ đó, kết quả điều tra, khảo sát cũng chỉ ra rằng sự chuyển biến về đạo đức lối sống của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng sau những lần góp ý kiến của Mặt trận và các đoàn thể là còn ít.

Việc tiếp thu, giải quyết và trả lời những ý kiến góp ý của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có việc chưa kịp thời, nhiều nơi chưa phân biệt rõ ràng giữa góp ý kiến xây dựng đảng, chính quyền với phản biện xã hội của Mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội.

Các phương pháp tổ chức góp ý kiến đem lại hiệu quả tích cực là: Phối hợp tổ chức đối thoại trực tiếp giữa người đứng đầu cấp ủy ở địa phương với nhân dân mỗi năm một lần7. Tổ chức lấy ý kiến nhận xét của nhân dân nơi cư trú đối với cán bộ, đảng viên trước khi tiến hành kiểm điểm, đánh giá phân loại tổ chức đảng và phân tích chất lượng đảng viên ở cấp ủy, tổ chức đảng. Tổ chức góp ý kiến vào dự thảo các văn bản do cấp ủy, tổ chức Đảng gửi đến Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp.

Một số nguyên nhân về những hạn chế, yếu kém trong việc tổ chức góp ý kiến xây dựng Đảng và xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam qua kết quả điều tra, khảo sát chỉ ra: Nhận thức về trách nhiệm của cấp ủy đảng, đặc biệt là người đứng đầu cấp ủy trong việc cung cấp thông tin phục vụ góp ý kiến và việc xử lý, giải quyết những ý kiến đóng góp của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cùng cấp ở một số nơi chưa thật sự đầy đủ; chưa quan tâm, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội vận động nhân dân, tổ chức diễn đàn cho nhân dân tham gia góp ý xây dựng Ðảng, xây dựng chính quyền cùng cấp.

Việc góp ý kiến vào quá trình chuẩn bị đại hội Đảng các cấp chưa được toàn diện là do Quyết định 218 của Bộ Chính trị chưa quy định việc thực hiện góp ý kiến vào quy trình chuẩn bị nhân sự của đại hội đảng các cấp, trong khi đó, đây là một khâu quan trọng để nhân dân giám sát cán bộ, đảng viên thông qua Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhất là người đứng đầu, chủ chốt ngay cả các bước chuẩn bị.

Một số giải pháp nâng cao kết quả và phát huy hiệu quả việc góp ý kiến xây dựng Đảng và xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Một là, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quán triệt, nâng cao nhận thức của các cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền các cấp; cán bộ, đảng viên và nhân dân; nâng cao trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị, xã hội và nhân dân trong việc thực hiện có hiệu quả Quyết định 218 của Bộ Chính trị. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tích cực tham mưu, đề xuất, phối hợp với cấp ủy, tổ chức đảng và chính quyền cùng cấp xây dựng và thực hiện cơ chế đối thoại giữa người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp với Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội cùng cấp và nhân dân. Nâng cao chất lượng các hội nghị giao ban giữa Thường trực cấp ủy, chính quyền với Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội cùng cấp để kịp thời xử lý những vấn đề của nhân dân qua phản ánh, kiến nghị của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể.

Hai là, cụ thể hóa cơ chế và thực hiện có hiệu quả quy định “Đảng vừa là thành viên, vừa là người lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc Việt Nam”. Quy định này không chỉ dừng lại ở chủ trương, đường lối của Đảng trong việc lãnh đạo cách mạng Việt Nam ngày nay, mà đã được luật hóa bằng quy phạm pháp luật, nhưng việc thực hiện vẫn còn nhiều vướng mắc, chỉ nặng nội dung lãnh đạo, nội dung là thành viên của Mặt trận chưa thực hiện tốt ở nhiều cấp ủy, tổ chức đảng. Mặt khác, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp còn nhiều lúng túng trong việc yêu cầu cấp ủy, tổ chức đảng cùng cấp gương mẫu thực hiện vai trò thành viên của mình.

Ba là, cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền các cấp bổ sung việc thực hiện ý kiến đóng góp xây dựng của Mặt trận, các đoàn thể chính trị - xã hội vào các tiêu chí đánh giá sự vững mạnh của tổ chức, cơ quan, đơn vị và cá nhân. Lấy kết quả thực hiện nội dung đóng góp ý kiến xây dựng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội làm một trong những tiêu chí quan trọng đánh gía việc hoàn thành nhiệm vụ của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền; kết quả hoàn thành nhiệm vụ, rèn luyện phẩm chất chính trị, tác phong, đạo đức, lối sống của cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp. Giải pháp này cần thực hiện thường xuyên, liên tục, nhất là trong quá trình phân loại cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền; phân tích chất lượng đảng viên, cán bộ, công chức hằng năm và mỗi nhiệm kỳ của cấp ủy đảng, chính quyền.

Nhà nước bổ sung, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật liên quan đến việc đóng góp ý kiến xây dựng Đảng, chính quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Cụ thể là ban hành và thực hiện Luật Giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và nhân dân, trong đó luật hóa những quy định của Quyết định 217-QĐ/TW ngày 22/12/2013 của Bộ Chính trị Quy định về việc ban hành Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội và Quyết định số 218-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị, Ban hành quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền: Luật giám sát, phản biện xã hội và đóng góp ý kiến của nhân dân.

Thực hiện càng hiệu quả việc góp ý kiến xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội càng khẳng định tính ưu việt của thể chế chính trị của nước ta hiện nay; đồng thời càng bảo đảm mối quan hệ gắn bó biện chứng giữa Đảng, Nhà nước với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Chú thích:

1. Hồ Chí Minh Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H. 2000, tập 10, tr.197.

2. Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991) và Cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung và phát triển năm 2011).

3. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H. 2011, tr.30 - 31.

4. Đảng Cộng sản Việt Nam. Quyết định số 218-QĐ/TW, ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị, Ban hành quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền.

5. Quốc hội khóa XIV, Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2013.

6. Xem Điều 3, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015.

7. Theo các Báo cáo kết quả khảo sát: “Đến nay, đã có 47/63 tỉnh, thành phố ban hành Quy chế tiếp xúc đối thoại trực tiếp của người đứng đầu cấp ủy đảng, chính quyền các cấp với nhân dân; 47/63 tỉnh, thành phố đã ban hành Quy định trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền các cấp tiếp thu góp ý của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân. Đây là cơ chế tương tác rất hữu ích để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các tỉnh, thành phố thực hiện tốt và đến cùng trách nhiệm của mình”.

Lê Bá Trình

PGS.TS, Ủy viên Đoàn Chủ tịch, nguyên Phó Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam