Phó Chủ tịch UBTƯ MTTQ Việt Nam Ngô Sách Thực chủ trì Hội nghị nghiệm thu đề tài khoa học cấp Bộ về “Vai trò của MTTQ Việt Nam trong thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn thực trạng và giải pháp”.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã nâng cao vai trò của nhân dân trong thực hiện Quy chế dân chủ

Với việc tổ chức thực hiện chủ động, sáng tạo 5 chương trình hành động của Mặt trận Tổ quốc, phối hợp chặt chẽ với các cấp, các ngành, sự lãnh đạo sâu sát của các cấp ủy, nhận thức về dân chủ và thực hành dân chủ trong xã hội được nâng cao, tạo sự đồng thuận sâu rộng trong nhân dân. Phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” được cụ thể hóa trên nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội.

Nhận thức của cán bộ, đảng viên trong hệ thống Mặt trận và của nhân dân có chuyển biến rõ rệt, vị trí, vai trò, ý nghĩa và tầm quan trọng của việc xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở được coi trọng. Việc thực hiện dân chủ ở cơ sở đã ngày càng nâng cao ý thức về quyền và nghĩa vụ công dân, ý thức về dân chủ trong xã hội; phát huy tính tích cực, năng lực làm chủ, tham gia quản lý xã hội của nhân dân. Chính quyền và cơ quan nhà nước đã có nhiều hình thức công khai những nội dung nhân dân được quyền biết, đồng thời nhân dân được quyền tham gia xây dựng chính sách, góp ý với cán bộ, đảng viên; được bàn bạc, biểu quyết dân chủ để cấp có thẩm quyền quyết định những nội dung về quy ước, hương ước thôn, tổ dân phố, về bầu, bãi nhiệm, miễn nhiệm Trưởng thôn, Tổ trưởng tổ dân phố, bầu, bãi nhiệm thành viên Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; bàn và quyết định trực tiếp về chủ trương và mức đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình phúc lợi trong phạm vi xã, thôn, tổ dân phố.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện công tác giám sát và phản biện xã hội đã mang lại những kết quả đáng ghi nhận. Qua giám sát, phản biện xã hội, trên cơ sở nắm bắt được bức xúc và nhân dân quan tâm, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã có nhiều kiến nghị, đề xuất quan trọng đối với các cơ quan Đảng, Nhà nước và các cơ quan chức năng ở các cấp trong việc hoàn thiện chính sách, pháp luật và tổ chức thực hiện. Công tác giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận và các tổ chức chính trị - xã hội tiếp tục nhận được sự quan tâm của Quốc hội, Chính phủ và các bộ, ngành có liên quan và được cấp ủy, chính quyền các địa phương quan tâm, ủng hộ.

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có những kế hoạch cụ thể để triển khai các chương trình phối hợp giám sát, tập trung chủ yếu vào một số lĩnh vực đang gây bức xúc trong xã hội. Đảng đoàn, Ban Thường trực đã quan tâm chỉ đạo giám sát những lĩnh vực nhân dân bức xúc, liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích chính đáng của nhân dân. Sau khi thực hiện giám sát, các đoàn giám sát xây dựng báo cáo gửi Đảng đoàn, Ban Thường trực. Trên cơ sở đó, Ban Thường trực ban hành văn bản kiến nghị gửi đến các cơ quan chức năng, trong đó nêu rõ quan điểm, những hạn chế, bất cập trong quá trình thực thi, đồng thời đề xuất sửa đổi cơ chế, chính sách có liên quan. Ban Thường trực cũng quan tâm, chủ động phối hợp thực hiện các hoạt động giám sát theo quy chế phối hợp với các cơ quan hữu quan, như: tham gia các đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Ban Nội chính Trung ương; tham gia Tổ công tác của Chính phủ trong cải cách hành chính, trong rà soát, chỉ đạo giải quyết vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, đông người, kéo dài...

Mặt trận Tổ quốc các địa phương tham gia giám sát về những nội dung công khai để dân biết, dân bàn và tham gia ý kiến trước khi cơ quan có thẩm quyền quyết định. Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã phối hợp giám sát việc công khai những nội dung nhân dân được biết, được bàn, các quy định, quy chế, thủ tục hành chính của chính quyền địa phương. Những việc cần công khai, thông báo để nhân dân biết, như: các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; dự án đầu tư tại địa phương; quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; dự toán, quyết toán ngân sách; chính sách hỗ trợ có liên quan trực tiếp đến người dân; trình tự thủ tục hành chính liên quan đến nhân dân; việc sử dụng các khoản quỹ, khoản nhân dân đóng góp... Việc công khai đã được thực hiện bằng nhiều hình thức như: niêm yết tại nhà văn hóa, trụ sở Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn; qua hệ thống loa truyền thanh, họp khu dân cư, hội nghị tiếp xúc cử tri; qua đối thoại trực tiếp giữa người đứng đầu cấp ủy, chính quyền với nhân dân… Đối với những việc nhân dân được bàn, được tham gia ý kiến trước khi ban hành được chính quyền bảo đảm theo đúng quy định, như: các chủ trương về mức đóng góp xây dựng kết cấu hạ tầng và các công trình công cộng; các công trình phúc lợi công cộng ở địa phương; về quy hoạch đất đai; xây dựng các quy ước, nếp sống văn minh, giữ gìn an ninh trật tự, bài trừ mê tín dị đoan, tệ nạn xã hội; những nội dung liên quan đến phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương; về mức bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất, tái định cư… Nhiều nơi, chính quyền đã chủ trì phối hợp với Mặt trận tổ chức họp dân, lấy ý kiến đóng góp của nhân dân và thống nhất trước khi quyết định triển khai thực hiện. Những nội dung nhân dân bàn, biểu quyết để cấp có thẩm quyền quyết định cũng được thực hiện khá đầy đủ như việc xây dựng quy ước, hương ước; việc bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm trưởng thôn, trưởng ấp, tổ trưởng tổ dân phố, tổ nhân dân; việc bầu, bãi nhiệm thành viên Ban Thanh tra nhân dân, việc cử thành viên Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. Qua đánh giá nhận thấy, hầu hết các xã, phường, thị trấn đã thực hiện tốt, đảm bảo theo đúng trình tự, quy định của pháp luật.

Mặt trận Tổ quốc các cấp tham gia giám sát việc thực hiện cải cách hành chính, thực hiện chế độ “một cửa”, “một cửa liên thông”, dịch vụ công trực tuyến, giám sát đo lường sự hài lòng của người dân, tổ chức đối với sự phục vụ hành chính của cơ quan nhà nước, giám sát và vận động nhân dân đồng thuận trong thực hiện việc sáp nhập thôn, tổ dân phố, đơn vị hành chính cấp xã. Với sự giám sát theo dõi của Mặt trận, chính quyền các địa phương đã thực hiện niêm yết công khai các quy định, quy chế, bộ thủ tục hành chính; về thời gian giải quyết, hồ sơ giao dịch, kinh phí cho các giao dịch, tăng cường cải cách hành chính, tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp... Nhiều địa phương đã thực hiện việc đánh giá mức độ hài lòng của người dân khi thực hiện dịch vụ “một cửa” để đánh giá sự phục vụ, trách nhiệm của cán bộ chính quyền. Việc đảm bảo công khai, minh bạch các thủ tục hành chính đã giúp cho các cơ quan hành chính nhà nước đảm bảo tiến độ giải quyết hồ sơ, thể hiện rõ trách nhiệm của cán bộ chính quyền, góp phần chống quan liêu, “tham nhũng vặt”, nâng cao chất lượng dịch vụ công, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của nhân dân. Một số thủ tục khi được thực hiện bằng cơ chế “một cửa, một cửa liên thông” đã phát huy tác dụng và được người dân đánh giá cao như thủ tục liên quan công tác tư pháp, hộ tịch, thủ tục cấp giấy phép kinh doanh…

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp đã phát huy vai trò trong việc giám sát việc xây dựng bộ máy cơ quan chính quyền ở cơ sở. Trong quá trình sáp nhập thôn, xã, Mặt trận đã đề nghị chính quyền địa phương khi tiến hành triển khai cần rà soát, xem xét kỹ lưỡng, thận trọng, thực hiện đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao hiệu quả hoạt động trong quản lý, điều hành chính quyền cơ sở, đổi mới phương thức quản lý, trên cơ sở tăng tính tự nguyện, tự quản trong cộng đồng dân cư; xây dựng quy chế hoạt động, phân định rõ nhiệm vụ giữa thôn, tổ dân phố với chính quyền cấp xã, cấp huyện; quan tâm việc lấy ý kiến nhân dân, tạo sự đồng thuận; đồng thời khi thực hiện, đề nghị cấp ủy, chính quyền địa phương cần quan tâm đến cơ chế, chính sách đối với đội ngũ cán bộ, nhất là những người hoạt động không chuyên trách “dôi dư” sau khi thực hiện sắp xếp, đảm bảo vừa tinh gọn vừa hiệu lực, hiệu quả.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở gắn với các phong trào thi đua yêu nước và chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới; xây dựng và sửa đổi hương ước, quy ước; thực hiện công tác hòa giải ở cơ sở. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tổ chức thành viên các cấp tiếp tục thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở gắn với các các phong trào, các cuộc vận động do Mặt trận chủ trì thực hiện; thực hiện tốt các tiêu chí xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Người dân được tham gia bàn bạc, thảo luận và quyết định những vấn đề quan trọng trong quá trình xây dựng nông thôn mới. Mặt trận Tổ quốc đã tuyên truyền, vận động, huy động nguồn lực, vận động người dân tự nguyện đóng góp, thực hiện hoàn thành các tiêu chí xây dựng Nông thôn mới. Tổ chức lấy ý kiến đánh giá sự hài lòng của người dân để xem xét, công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới, hồ sơ công nhận đạt chuẩn nông thôn mới phải được lấy phiếu ý kiến đánh giá của các hộ dân.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã phối hợp với chính quyền, các tổ chức thành viên thực hiện các chính sách an sinh xã hội, quan tâm đến người có công, các gia đình chính sách, vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và người nghèo, người có hoàn cảnh khó khăn ở địa phương. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp với các cấp, các ngành làm tốt công tác vận động các chức sắc, tín đồ tôn giáo thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở; tuyên truyền, vận động bà con giáo dân không bị kích động, đảm bảo an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội. Việc tham gia xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước trong cộng đồng dân cư luôn được Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp quan tâm thực hiện với vai trò là nòng cốt.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận các cấp đã thực hiện rà soát, củng cố, kiện toàn tổ chức các tổ hòa giải, đôn đốc, theo dõi việc thực hiện hoạt động hòa giải; tạo điều kiện cho các thành viên, hội viên tổ hòa giải tham gia tích cực vào công tác hòa giải ở cơ sở. Hoạt động hòa giải thực sự đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, phát huy dân chủ ở cơ sở, góp phần củng cố tình làng, nghĩa xóm, phòng ngừa, hạn chế vi phạm pháp luật, hạn chế khiếu kiện ở cơ sở đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền, bảo đảm an ninh trật tự, an toàn xã hội ở địa phương.

Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam luôn quan tâm đến hiệu quả hoạt động của công tác giám sát, đặc biệt là giám sát thông qua Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ở cơ sở. Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở địa phương luôn quan tâm đến công tác kiện toàn tổ chức và hoạt động đẩy mạnh công tác giám sát và phát huy đúng vai trò, trách nhiệm của Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ở cơ sở. Công tác giám sát của Ban Thanh tra nhân dân ngày càng được chú trọng, các thành viên Ban Thanh tra nhân dân có nhiều nỗ lực, tâm huyết trong hoạt động giám sát, góp phần ổn định an ninh trật tự và góp phần xây dựng, phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

 Ban Thanh tra nhân dân đã tham gia góp ý, xây dựng chính quyền thông qua các hình thức như: Tổ chức hội nghị nhân dân, tổ chức hội nghị đối thoại, ở địa phương phát phiếu xin ý kiến và tiếp công dân để thu thập thông tin tổng hợp gửi chính quyền và các cơ quan chức năng xem xét giải quyết, trực tiếp giám sát các hoạt động của chính quyền địa phương. Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng đã kịp thời phát hiện, kiến nghị xử lý nhiều sai phạm khi thực hiện triển khai các dự án ở cộng đồng, giúp cơ quan quản lý nhà nước các cấp, chủ đầu tư phát hiện những sai sót, bất cập, tránh lãng phí trong quá trình thực hiện các dự án, kiến nghị điều chỉnh cho phù hợp với tình hình thực tế, góp phần nâng cao hiệu quả, đầu tư dự án trên địa bàn tỉnh. Hoạt động giám sát đầu tư của cộng đồng thật sự phát huy được hiệu quả, nhất là giám sát các công trình, dự án có sự tham gia đóng góp trực tiếp của người dân, góp phần đem lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng ở những nơi được thụ hưởng dự án; kịp thời phát hiện và kiến nghị chủ đầu tư, đơn vị thi công khắc phục những sai sót, nâng cao vai trò của Mặt trận Tổ quốc ở cơ sở trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân.

Đặc biệt Mặt trận các cấp đã thực hiện dân chủ, phát huy sức mạnh của nhân dân trong phòng, chống đại dịch Covid-19 và bầu cử vừa qua, trong đó đã vận động toàn dân thực hiện các biện pháp phòng, chống dịch, phát động ủng hộ nơi khó khăn và giám sát việc hỗ trợ; nhiều địa phương đã có cách làm sáng tạo, phát huy tổ giám sát ở cộng đồng dân cư. Việc tổ chức các hội nghị cử tri nơi cư trú để nhân dân được bày tỏ nhận xét và tín nhiệm với những người ứng cử bằng hình thức biểu quyết giơ tay hoặc bỏ phiếu kín, việc tổ chức các hội nghị cử tri để người ứng cử thực hiện quyền vận động tranh cử; việc công khai niêm yết danh sách cử tri, bảo đảm thuận lợi, an toàn nơi bầu cử, lập thêm tổ bầu cử nơi cách ly đông người, tổ chức các thùng phiếu phụ trong điều kiện Covid... đều thể hiện tinh thần dân chủ, hướng về cơ sở phục vụ nhân dân. Chính vì thế cuộc bầu cử đại biểu Quốc hội khóa XV và đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp, nhiệm kỳ 2021-2026 đã thành công rất tốt đẹp, tỷ lệ cử tri đi bầu trên 99,5 %.

Bên cạnh những kết quả đạt được triển khai thực hiện, vẫn còn tồn tại một số khó khăn và hạn chế nhất định như công tác tuyên truyền, thông tin chưa được quan tâm đúng mức; chỉ đạo của một số ban chỉ đạo thực hiện Quy chế dân chủ ở địa phương chưa hiệu quả; sự tham gia, chủ động thực hiện của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội, đơn vị có nơi, có lúc chưa được đề cao; hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ở một số nơi còn khó khăn. Một số nội dung cần công khai để nhân dân biết và bàn bạc, đóng góp còn hình thức, chưa thực sự phát huy hiệu quả về vai trò của nhân dân trong xây dựng chính sách và chính quyền cơ sở.

Một số giải pháp nhằm phát huy tốt hơn vai trò của nhân dân trong thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở

Thứ nhất, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tiếp tục làm tốt việc tham mưu, đề xuất với cấp ủy, phối hợp chính quyền địa phương tuyên truyền, quán triệt và tổ chức thực hiện các nội dung trong Quy chế dân chủ ở cơ sở, theo Kết luận số 120-KL/TW ngày 7/1/2016 của Bộ Chính trị khóa XI “Về tiếp tục đẩy mạnh, nâng cao chất lượng, hiệu quả việc xây dựng và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở”; triển khai thực hiện tốt phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” theo Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng; thực hiện có hiệu quả Quyết định 217-QĐ/TW và Quyết định 218-QĐ/TW ngày 12/12/2013 của Bộ Chính trị và các văn bản pháp luật liên quan.

Thứ hai, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tiếp tục phát huy vai trò trong thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, chú trong đến các nội dung như: Giám sát hoạt động của chính quyền địa phương, giám sát việc công khai những nội dung nhân dân được biết, được góp ý bàn bạc trước khi quyết định ban hành; vận động nhân dân, đoàn viên hội viên thực hiện tốt quy chế, hương ước, quy ước ở địa phương; tham gia có hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở, góp phần đảm bảo sự đoàn kết, đồng thuận ở địa phương.

Thứ ba, tiếp tục phát huy hiệu quả và nâng cao chất lượng hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng tại địa phương, nhất là quan tâm kiện toàn về cơ cấu, tổ chức Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng, lựa chọn thành viên có tâm huyết, hiểu biết pháp luật, trung thực, tự nguyện, có tinh thần trách nhiệm và xây dựng để thực hiện nhiệm vụ. Mặt trận Tổ quốc ở cơ sở phát huy vai trò của nhân dân tại địa bàn, khu dân cư, vận động nhân dân cùng tham gia thực hiện giám sát để phản ánh, kiến nghị với chính quyền địa phương kịp thời chấn chỉnh, khắc phục những tồn tại, thiếu sót; hướng dẫn nhân rộng mô hình tổ giám sát cộng đồng trong phòng, chống dịch Covid-19 và thực hiện hỗ trợ của Nhà nước, của cộng cộng đồng xã hội đến đúng đối tượng, kịp thời.

Thứ tư, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đẩy mạnh các hoạt động giám sát, phản biện xã hội với những vấn đề liên quan đến quyền, lợi ích của nhân dân và những lĩnh vực bức xúc, nhân dân quan tâm phản ánh; tiếp tục nâng cao chất lượng tập hợp, tổng hợp ý kiến của cử tri và nhân dân để phản ánh kịp với Đảng, Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ và các cơ quan hữu quan, đồng thời cùng với nhân dân giám sát đối với những ý kiến, kiến nghị đã phản ánh. Phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tham gia xây dựng chính quyền điện tử.

Thứ năm, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tích cực tham gia với cấp ủy, chính quyền địa phương tăng cường đối thoại giữa người đứng đầu cấp ủy, chính quyền với nhân dân để nắm bắt tình hình, kịp thời giải quyết những vấn đề phát sinh tại địa phương, thường xuyên gắn việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở với thực hiện nhiệm vụ chính trị, xây dựng hệ thống chính trị ở cơ sở trong sạch, vững mạnh.

Thứ sáu, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp tốt với cơ quan hữu quan nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về thực hiện cơ chế “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng” đảm bảo hiệu quả, tránh hình thức, tiếp tục phối hợp với các cơ quan hữu quan xây dựng ban hành Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở để đảm bảo tính thống nhất trong triển khai thực hiện; nghiên cứu sớm đề xuất xây dựng dự án Luật hoạt động giám sát của nhân dân để phát huy tốt hơn nữa vai trò của nhân dân trong thực hiện dân chủ.

Ngô Sách Thực

Phó Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam