Tờ báo in đầu tiên ở Anh xuất bản năm 1668. Ảnh: Daily Mail

Lịch sử báo chí hay sự phát triển của việc thu thập và tuyên truyền thông tin đã song hành cùng với sự lớn mạnh của công nghệ và thương mại, được đánh dấu bởi các kỹ thuật chuyên biệt. Trước khi báo in ra đời, truyền miệng là phương pháp đầu tiên để tuyên truyền thông tin. Các thương gia, thủy thủ và du khách đã mang tin tức ở khắp mọi nơi về đất liền. Những thông tin được đón nhận bởi những người bán hàng rong, những người đi du lịch, buôn bán, lan rộng từ vùng này sang vùng khác. Những thông tin này không được kiểm chứng nên có rất nhiều tin tức không chính xác, gây ra những ảnh hưởng không hề nhỏ. Báo chí ra đời đã khắc phục tình trạng thông tin không chính xác này. Báo in trở thành phương tiện truyền thông chính thức kể từ thế kỷ XVIII, phát thanh và truyền hình ra đời vào thế kỷ XX và Internet được phát minh vào thế kỷ XXI.

Vào thời kỳ Phục hưng ở châu Âu, các bản tin được viết tay và được phân phát đến các thương gia để truyền tải các thông tin từ chiến tranh, kinh tế đến phong tục xã hội hay các thông tin liên quan đến các sở thích của con người. Hình thức báo in đầu tiên xuất hiện ở Đức vào cuối những năm 1400 dưới dạng những tờ quảng cáo. Trong khối các nước nói tiếng Anh, hình thức bản tin đầu tiên được xuất bản có tên gọi “corantos” ở các nước Bắc Âu, thường là những mẩu thông tin nhỏ được sản xuất khi có một sự kiện đáng chú ý diễn ra. Loại sách tin tức đầu tiên được xuất bản có tên “The Weekly News” ra đời ở Italy năm 1622, sau đó đến năm 1640, 1650 sách tin tức này lại tiếp tục được xuất bản với định dạng tin tức tương tự nhưng mang các tiêu đề khác nhau. Ấn phẩm báo đầu tiên của Anh là tờ “Công báo London” được xuất bản năm 1666.

Tại Mỹ, tờ báo đầu tiên xuất hiện ở Boston năm 1690 có tiêu đề “Publick Occurrences”. Do không được cơ quan có thẩm quyền thông qua, nhà xuất bản tờ báo đã bị chính quyền bắt giữ, tất cả các bản in, bản sao của tờ báo đều bị thiêu hủy. Nó gần như đã bị lãng quên cho đến năm 1845, người ta phát hiện một bản sao đang được giữ tại thư viện Anh. Tờ báo thử nghiệm được xuất bản đầu tiên ở Mỹ là tờ “Boston News-Letter” do Giám đốc Bưu điện John Campbell chủ biên vào năm 1704. Mặc dù nhận được nhiều trợ cấp, nhưng thử nghiệm này gần như thất bại, lưu thông rất hạn chế. Hai tờ báo khác xuất hiện trong những năm 1720 ở Philadelphia và New York. Trước khi Cách mạng Mỹ nổ ra, đã có khoảng 20 tờ báo được phát hành ở tất cả các thuộc địa, trong đó Massachusetts, New York và Pennsylvania - là các trung tâm in ấn của Mỹ trong nhiều năm. Sau chiến tranh năm 1783, tờ “Pennsylvania Evening Post” đã trở thành tờ nhật báo đầu tiên của Mỹ.

Năm 1752, John Bushell xuất bản tờ “Công báo Halifax” với tuyên bố đây là tờ báo đầu tiên của Canada. Năm 1764, “Công báo Quebec” được in lần đầu tiên vào ngày 21/6/1764 vẫn được coi là tờ báo lâu đời nhất Bắc Mỹ.

Ở khu vực châu Á, ấn phẩm tin tức đầu tiên được xuất bản là “Kai Yuan Za Bao”, đưa những thông tin về triều đình nhà Đường, Trung Quốc (618-906).

Tại khu vực Trung Đông, lịch sử báo chí bắt đầu từ thế kỷ XIX. Nhiều biên tập viên không chỉ là nhà báo mà còn là nhà văn, nhà triết học và chính trị gia. Ở những ấn phẩm không chính thức, những nhà trí thức đã khuyến khích mọi người thảo luận công khai về chính trị ở Đế quốc Ottoman và Ba Tư. Các tác phẩm văn học thuộc tất cả các thể loại đã được đăng và xuất bản trên báo.

Vào giai đoạn cách mạng công nghiệp đầu thế kỷ XIX, nhiều thành phố ở châu Âu, Bắc Mỹ và Nam Mỹ đã xuất bản nhiều ấn phẩm dạng báo chí mặc dù không được phát triển theo cùng một cách. Những tiến bộ trong công nghệ in ấn liên quan đến cuộc cách mạng công nghiệp đã giúp báo chí trở thành một phương tiện truyền thông được lưu thông rộng rãi nhất. Năm 1814, tờ “Thời báo London” đã mua lại một chiếc máy in có khả năng tạo ra 1.100 bản in mỗi giờ. Sau đó, công nghệ in đã có bước đột phá, có thể in trên 2 mặt giấy cùng một lúc. Sự đổi mới này đã giúp báo in trở nên rẻ hơn và có thể tiếp cận bạn đọc rộng rãi hơn.Vào những năm 1850, những chiếc máy in khổng lồ có thể in được 10.000 tờ/giờ. Vào thời điểm này đã xuất hiện những tờ nhật báo bằng hình ảnh đầu tiên.

Tới những năm 1920, phát thanh, truyền hình bắt đầu ra đời và phát triển mạnh mẽ nhất vào giai đoạn 1930-1940. Truyền hình thực nghiệm được nghiên cứu trước Thế chiến II và bắt đầu hoạt động vào những năm 1940, trở nên phổ biến trong những năm 1950, 1960 ở phần lớn mọi nơi, nhưng không hoàn toàn thay thế đài phát thanh.

Với sự phát triển nhanh chóng của Internet, đặc biệt sau năm 2000, nhiều thông tin “miễn phí” và quảng cáo được phân loại đã được đông đảo người dân trên toàn thế giới tiếp cận. Internet trở thành khởi nguồn của cuộc cách mạng báo chí kỹ thuật số.

Báo chí và các phương tiện truyền thông khác đã thích ứng với môi trường công nghệ đang thay đổi liên tục bằng cách cung cấp các ấn bản trực tuyến để phục vụ nhu cầu đọc, nghe, nhìn của công chúng. Sự phát triển của mạng lưới toàn cầu “World Wide Web” đã làm thay đổi hoàn toàn bối cảnh xuất bản báo chí. Xuất bản kỹ thuật số đã rút ngắn thời gian sản xuất của đội ngũ phóng viên, biên tập viên. Trước khi có báo điện tử, tin tức về một vụ đánh bom tự sát ở ga tàu điện ngầm ở Nga sẽ được các phóng viên đưa tin và xuất hiện trên mặt báo vào ngày hôm sau. Nhưng ngày nay, một bản đồ tương tác về các địa điểm đánh bom được hoàn thành với độ chính xác cao và được xuất bản trên báo điện tử chỉ trong khoảng thời gian vài phút đến vài giờ.

Trang “Trendingtopmost.com” đã lên danh sách Top 10 tờ báo với cả ấn phẩm báo in và báo điện tử sẽ có lượng đọc cao nhất thế giới trong năm 2017 bao gồm: “The Daily Telegraph”, “The Times of India”, “The Sun”, “Asahi Shimbun”, “The Wall Street Journal”, “The Washington Post”, “People’s Daily”, “The New York Times”, “The Guardian” và “ Daily Mail”.

 Tờ báo thử nghiệm “Boston News-Letter” của Mỹ.  Ảnh: New England Historical Society

Tính cạnh tranh báo chí cũng tăng lên. Không chỉ các công ty truyền hình, đài phát thanh chuyển sang sản xuất tin tức theo định dạng mới, mà còn rất nhiều công ty mới, dịch vụ mới như MSN hay Yahoo và nhiều trang tin độc lập cũng tham gia. Sự xuất hiện của các nền tảng tự xuất bản như Geocities of old hay Wordpress blog ngày nay đã làm giảm bớt những rào cản và giảm tối đa chi phí xuất bản.

Sự phát triển của công nghệ xuất bản kỹ thuật số có thể gây ra những ảnh hưởng về mặt đạo đức. Điển hình như tờ “The Scottish Sunday Express” của Scotland đã vấp phải sự phản đối của công chúng khi đăng tải câu chuyện về những người sống sót sau vụ thảm sát Dunblane năm 1996. Tờ báo này đã buộc phải xin lỗi độc giả sau lá đơn yêu cầu trực tuyến từ hơn 11.000 người phản đối bài viết.

Ngày nay chỉ với một thiết bị như một chiếc điện thoại thông minh, các nhà báo có thể sử dụng thay thế máy ảnh, máy quay, thiết bị ghi âm, máy tính để cập nhật về sự kiện ngay lập tức. Mặc dù các phóng viên, nhà báo có quyền truy cập độc quyền vào các trang báo và sử dụng các công nghệ được phát triển bởi ngành công nghiệp tin tức, nhưng họ không được quyền truy cập vào tất cả các công cụ tự do khác sẵn có và có thể trở thành nền tảng xuất bản tốt như Tumblr, YouTube hay Dipity.

Một lĩnh vực khác được mong đợi sẽ có tác động đổi mới trong công nghệ báo chí đó là “Liên kết dữ liệu”. Đây là công nghệ tạo ra những tập hợp các dữ liệu được liên kết với nhau. Trong một số lĩnh vực như âm nhạc công nghệ này đã được áp dụng đem lại hiệu quả tốt được nhiều công ty truyền thông sử dụng. Mô hình kết nối giữa các câu chuyện “tin tức” trong báo chí mang tính phức tạp hơn nhưng một số khối dữ liệu đã bắt đầu xuất hiện.

Thiết bị di động trong tương lai sẽ trở thành công cụ cực kỳ quan trọng không chỉ đối với các nhà báo mà còn đối với đông đảo công chúng. Các phóng viên có thể ghi những đoạn phim với độ phân giải cao và gửi trực tiếp đến phòng tin tức bằng chính thiết bị không dây này. Tương lai của báo chí sẽ được hỗ trợ bởi một loạt các tiện ích tuyệt vời của công nghệ.

Báo chí hiện đại đang gắn với những yếu tố mang tính kỹ thuật, đó là: Mạng lưới (mạng lưới độc giả cung cấp trải nghiệm xã hội sâu sắc, tạo ra lượt xem lớn cho các trang kiếm tiền bằng lượt xem); nền tảng (tạo ra nhiều công cụ xuất bản dễ sử dụng cho những người sáng tạo nội dung, bao gồm cả phóng viên tự do, bạn đọc bình luận); nội dung cho phiên bản điện thoại (nội dung đăng tải trên phiên bản di động cần ngắn gọn hơn, làm nổi bật thông tin chính); nội dung có thể chia sẻ; khả năng hiển thị quảng cáo; quảng cáo được tích hợp tự nhiên và tin tức dưới dạng video.

 Đọc báo trên các thiết bị di động đã trở nên phổ biến trên toàn thế giới. Ảnh: AzerNews

Có thể nói, xu hướng phát triển của báo chí xuất bản trên internet có liên quan đến các yếu tố: tìm kiếm, xã hội và di động. Để duy trì tính hiện đại và khả năng cạnh tranh điều bắt buộc cho các tờ báo, trang tin điện tử và phóng viên phải tối ưu hóa mạng xã hội. Không chỉ giúp tìm hiểu tin tức nhanh hơn mà còn giúp chia sẻ thông tin tốt hơn. Việc tạo ra nội dung có thể chia sẻ trên mạng xã hội là một trong những ưu tiên hàng đầu cho các cơ quan báo chí.

Gần như mỗi độc giả đều có ít nhất một thông tin kỹ thuật số cần tìm kiếm mỗi ngày. Google là công cụ tìm kiếm hàng đầu giúp người đọc tiếp cận với báo chí. Thông qua các công cụ này, các nhà báo có thể tối ưu hóa việc tiếp cận độc giả của mình.

Ngoài yếu tố tìm kiếm và xã hội thì một xu hướng phát triển đối với báo chí hiện nay đó là di động. Khía cạnh quan trọng nhất ở các thiết bị di động mà các nhà báo quan tâm đó là tóm tắt trên di động. Cho dù các nhà báo sử dụng ứng dụng hỗ trợ để tóm tắt bài viết để hiển thị trên thiết bị di động hoặc tự làm điều này thì việc tóm tắt trên thiết bị di động là điều bắt buộc.

Hồng Nhung biên dịch