Bài 4: Giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân

(Mặt trận) - Giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản là nhằm đánh giá hiệu quả của văn bản trong quá trình điều chỉnh các quan hệ xã hội trong thực tế để hoàn thiện văn bản nói riêng và hệ thống pháp luật nói chung. Hoạt động này góp phần đảm bảo cho những quy định của Hiến pháp và pháp luật được thi hành triệt để, nghiêm chỉnh và thống nhất, làm cho bộ máy nhà nước hoạt động nhịp nhàng, có hiệu lực, hiệu quả, chống những biểu hiện tham nhũng, quan liêu.
Vị trí của hình thức giám sát qua nghiên cứu, xem xét văn bản

Điều 27 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định bốn hình thức giám sát cơ bản của Mặt trận Tổ quốc là: (1) Nghiên cứu, xem xét văn bản của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; (2) Tổ chức đoàn giám sát; (3) Thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân được thành lập ở cấp xã, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng; (4) Tham gia giám sát với cơ quan, tổ chức có thẩm quyền.

Nghị quyết liên tịch số 403/2017/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN được ký giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định chi tiết các hình thức giám sát, phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định cụ thể về phạm vi, đối tượng văn bản được nghiên cứu, xem xét và trình tự nghiên cứu, xem xét văn bản.

Theo các quy định của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Nghị quyết liên tịch số 403, giám sát thông qua hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản của cơ quan có thẩm quyền là hình thức giám sát thường xuyên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tổ chức chính trị - xã hội.

Theo Điều 4 Nghị quyết liên tịch số 403, văn bản được nghiên cứu, xem xét là "các loại văn bản thực hiện chính sách, pháp luật của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân". Như vậy, có thể thấy phạm vi giám sát theo hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản là rất rộng, bao trùm hầu hết các lĩnh vực của đời sống xã hội như chính trị, văn hóa, kinh tế... đến các quyền cụ thể của công dân được quy định trong Hiến pháp năm 2013.

Theo các quy định tại Điều 5 Nghị quyết liên tịch số 403, chủ thể chủ trì giám sát thông qua hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản được quy định gồm: (1) Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp; (2) Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đề nghị tổ chức chính trị - xã hội cùng cấp chủ trì; (3) Tổ chức chính trị - xã hội các cấp.

Như vậy, có thể khẳng định hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản là hình thức giám sát đầu tiên trong 4 hình thức giám sát và là một trong những hình thức giám sát cơ bản để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện vai trò đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; phát huy dân chủ, động viên nhân dân tích cực tham gia xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước, góp phần khắc phục những sai sót, yếu kém, bất cập để hoàn thiện chính sách, pháp luật.

Tuy nhiên, hoạt động giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản là hình thức giám sát mới, lần đầu tiên được quy định chính thức trong Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 và được hướng dẫn chi tiết về quy trình, cách thức thực hiện giám sát tại Nghị quyết liên tịch số 403/2017/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN ngày 15/6/2017 giữa Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ và Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Thông tri hướng dẫn số 23/TTr-MTTW-BTT ngày 21/7/2017 của Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hướng dẫn về quy trình giám sát và quy trình phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Vai trò của hình thức giám sát qua nghiên cứu, xem xét văn bản

Góp phần điều chỉnh và hoàn thiện chính sách, pháp luật của Nhà nước

Giám sát văn bản khác với việc góp ý hay phản biện xã hội đối với các dự thảo văn bản của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, đó là bước theo dõi, đôn đốc việc giải quyết của các kiến nghị sau giám sát của cơ quan đã ban hành văn bản, vì thế chừng nào các kiến nghị sau giám sát văn bản được thực hiện trong thực tế thì giám sát văn bản mới chấm dứt và có hiệu lực, hiệu quả.

Như vậy, thông qua hoạt động giám sát để xem xét, đánh giá việc thực hiện pháp luật, chính sách trong đời sống xã hội và việc tổ chức thực hiện của các tổ chức, cá nhân có thẩm quyền được trao trách nhiệm trong triển khai thực hiện pháp luật, chính sách. Do đó, thời điểm tiến hành giám sát là ở giai đoạn văn bản đã được ban hành và sau khi văn bản có hiệu lực pháp luật, theo đó nội dung giám sát tập trung vào việc: Giám sát việc tuân thủ chính sách, pháp luật và việc ban hành các văn bản hướng dẫn có liên quan; đánh giá hiệu quả của việc thực thi chính sách, pháp luật...

Góp phần phát huy dân chủ, động viên nhân dân tích cực tham gia xây dựng chính sách, pháp luật và xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước

Đặc điểm hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội có tính linh hoạt cao, tính khách quan, độc lập, phát huy được sự tham gia của nhiều chủ thể, các tầng lớp nhân dân tham gia thực hiện giám sát, trong đó có các chuyên gia, các nhà khoa học, các đại biểu tiêu biểu đại diện cho các giới, các giai tầng trong xã hội, những người có trình độ chuyên môn thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau từ kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội… Do đó, hoạt động giám sát vừa là giám sát nhân dân, nhưng vẫn bảo đảm tính chuyên nghiệp và thể hiện tính xã hội - nghề nghiệp trong quá trình giám sát.

Hiện nay, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có 7 Hội đồng tư vấn trên các lĩnh vực: Kinh tế; Văn hóa - Xã hội; Dân chủ - Pháp luật; Dân tộc; Tôn giáo; Khoa học - Giáo dục và Môi trường; Đối ngoại - Kiều bào với trên 200 thành viên tham gia. Trên thực tiễn, trong quá trình triển khai giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản trong thời gian vừa qua, các vị Ủy viên các Hội đồng tư vấn của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tham gia tích cực và có trách nhiệm vào các hoạt động giám sát do Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức. Bên cạnh đó, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã phát huy có hiệu quả sự tham gia của đội ngũ người tiêu biểu trong các giới, các giai tầng của xã hội vào hoạt động giám sát.

Quá trình tổ chức các hoạt động giám sát cũng đã huy động được sự tham gia có trách nhiệm của nhiều tổ chức thành viên như: Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Hội Nông dân Việt Nam, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Hội Cựu Chiến binh Việt Nam, Trung ương Đoàn Thanh niên, Liên hiệp các tổ chức Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam, Liên đoàn Luật sư Việt Nam...; đồng thời, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam luôn chú trọng nắm bắt thông tin phản ánh từ hệ thống Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp.

Ở các địa phương, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở 63 tỉnh, thành phố chủ động bám sát tình hình thực tế tại địa phương và những vấn đề bức xúc mà cử tri, nhân dân kiến nghị để xây dựng kế hoạch giám sát hàng năm, thực hiện việc ký kết các chương trình phối hợp giám sát giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với các đoàn thể chính trị - xã hội, các cơ quan nhà nước có liên quan.

Các tổ chức chính trị - xã hội đã chủ động giám sát nhiều nội dung liên quan đến quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên và nhân dân. Đối với giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản, tất cả 5 tổ chức chính trị - xã hội ở Trung ương đều đã triển khai các hoạt động giám sát chuyên đề theo vai trò, nhiệm vụ của tổ chức. Thời gian qua, Trung ương Hội Nông dân Việt Nam giám sát thông qua nghiên cứu, xem xét các loại văn bản việc thực hiện chính sách, pháp luật của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến quản lý đất nông nghiệp. Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam giám sát việc thực hiện Luật An toàn thực phẩm, Luật Trẻ em. Trung ương Hội Cựu chiến binh Việt Nam giám sát việc thực hiện Quyết định số 142/2008/QĐ-TTg, Quyết định số 62/2011/QĐ-TTg, Nghị định số 150/2006/NĐ-CP, Nghị định số 157/2016/NĐ-CP. Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh giám sát việc thực hiện Quyết định số 289-QĐ/TW ngày 8/2/2010 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về việc ban hành Quy chế cán bộ Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh...

Như vậy, có thể khẳng định thông qua việc phát huy trí tuệ, sự tham gia của các giới, các giai tầng trong xã hội vào công tác giám sát của Mặt trận nói chung và hoạt động giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản nói riêng là những phương thức hiệu quả để các tầng lớp nhân dân bày tỏ nguyện vọng, chính kiến, quan điểm, nói lên tiếng nói có trách nhiệm trong góp ý xây dựng và hoàn thiện chính sách, pháp luật; qua đó, phát huy dân chủ trực tiếp trong đời sống xã hội. Đó cũng là một trong những hình thức hiệu quả để phát huy vai trò nhân dân trong kiểm soát quyền lực nhà nước.

Giúp Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp và các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện tốt hơn vai trò, trách nhiệm đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân

Từ năm 2014 đến nay, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã chủ trì và phối hợp triển khai 12 chương trình giám sát trên các lĩnh vực quản lý nhà nước và hoạt động tư pháp có liên quan trực tiếp đến quyền, lợi ích của nhân dân, đến tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước và những lĩnh vực kinh tế - xã hội quan trọng của đất nước như: Thực hiện chính sách ưu đãi đối với người có công với cách mạng; thực hiện pháp luật về bảo hiểm xã hội trong các loại hình doanh nghiệp; thực hiện pháp luật về sản xuất, kinh doanh vật tư nông nghiệp giai đoạn 2014 - 2020; việc giải quyết khiếu nại, tố cáo ở cơ sở; việc thực hiện Luật Khoa học và Công nghệ và Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XI) về phát triển khoa học và công nghệ; thực hiện những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong lĩnh vực thuế và hải quan; chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu... Các nội dung giám sát về cải cách hành chính, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh đã góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, nâng cao chỉ số hài lòng của người dân.

Tại Điều 25 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam quy định tính chất, mục đích và nguyên tắc giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là "mang tính xã hội; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, kịp thời phát hiện và kiến nghị xử lý sai phạm, khuyết điểm; kiến nghị sửa đổi, bổ sung chính sách, pháp luật; phát hiện, phổ biến những nhân tố mới, các điển hình tiên tiến và những mặt tích cực; phát huy quyền làm chủ của nhân dân, góp phần xây dựng nhà nước trong sạch, vững mạnh".

Theo nguyên tắc trên, trong giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản, mục đích của việc giám sát là nhằm đánh giá hiệu quả của văn bản trong quá trình điều chỉnh các quan hệ xã hội trong thực tế để hoàn thiện văn bản nói riêng, hệ thống pháp luật nói chung. Qua đó, góp phần đảm bảo cho những quy định của Hiến pháp và pháp luật được thi hành triệt để, nghiêm chỉnh và thống nhất, làm cho bộ máy nhà nước hoạt động nhịp nhàng, có hiệu lực và hiệu quả, chống những biểu hiện tham nhũng, quan liêu. Do vậy, thời điểm tiến hành giám sát là ở giai đoạn văn bản đã được ban hành và sau khi văn bản có hiệu lực pháp luật, nội dung giám sát tập trung vào việc: Giám sát việc tuân thủ chính sách, pháp luật và việc ban hành các văn bản hướng dẫn có liên quan; đánh giá hiệu quả của việc thực thi chính sách, pháp luật...

Thông qua kiến nghị giám sát, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, các tổ chức chính trị - xã hội thể hiện chính kiến trước những vấn đề có liên quan trực tiếp đến quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của nhân dân; trực tiếp phản ánh những vấn đề bất cập trong thực hiện chính sách, kiến nghị các giải pháp để khắc phục, qua đó góp phần hoàn thiện chính sách, pháp luật. Đây cũng đồng thời là một phương thức để Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện đại diện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước.

Có thể khẳng định, cùng với các hình thức giám sát khác, giám sát bằng hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản có vai trò quan trọng trong cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, hoạch định và xây dựng chính sách, pháp luật; nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước. Thông qua kiến nghị giám sát của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội đã có những chính sách, quy định được điều chỉnh, sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới đáp ứng với quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, đáp ứng với yêu cầu thực tiễn của đời sống xã hội; góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước... Đặc biệt, trực tiếp phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong việc tham gia quản lý Nhà nước và xã hội, giúp Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện vai trò, trách nhiệm đại diện bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của nhân dân, xây dựng Đảng, xây dựng Nhà nước.

Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hình thức giám sát qua nghiên cứu, xem xét văn bản

Thứ nhất, tuyên truyền, nâng cao nhận thức của các cơ quan, tổ chức, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, các tổ chức chính trị - xã hội về mục đích, tầm quan trọng của hoạt động giám sát thông qua hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản.

Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện các quy định về giám sát nhân dân. Pháp luật chưa có quy định bắt buộc, hoặc chưa có biện pháp chế tài thích hợp với các cơ quan nhà nước và người có thẩm quyền trong việc không hoặc chậm tiếp nhận và xử lý kết quả giám sát do Mặt trận Tổ quốc kiến nghị. Do đó, hiệu quả kiến nghị giám sát của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội không có cơ chế được bảo đảm thực thi. Vì vậy, cần tiếp tục hoàn thiện quy định pháp luật về trình tự, các bước tiến hành và thời gian bảo đảm tương thích với nội dung, phạm vi và hình thức giám sát như: Quy định về thời gian trình tự, thủ tục công bố công khai rộng rãi việc nhận và tiếp nhận thông tin về kiến nghị giám sát; quy định về thời gian, trình tự, thủ tục xác định trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền, cơ quan nhà nước trong việc chậm tiếp nhận thông tin, hoặc trả lời kiến nghị giám sát không đúng thời gian quy định...

Thứ ba, nâng cao chất lượng hoạt động giám sát thông qua hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp. Theo đó cần nghiên cứu đưa vào Chương trình giám sát hàng năm hình thức giám sát thông qua nghiên cứu, xem xét văn bản; trong giám sát nên tập trung làm tốt hoạt động lấy ý kiến tham vấn của các chuyên gia, nhà khoa học, theo đó, cần mở rộng số lượng, thành phần lấy kiến bảo đảm tính toàn diện của văn bản được nghiên cứu, xem xét; chú ý khảo sát phản hồi của các đối tượng chịu tác động của văn bản được nghiên cứu, xem xét; nâng cao kỹ năng giám sát, đổi mới cách thức tiến hành giám sát để hoạt động giám sát nói chung và giám sát thông qua hình thức nghiên cứu, xem xét văn bản nói riêng đi vào chiều sâu, thực chất hơn. Cụ thể, cần nâng cao năng lực trong hoạt động thu thập, phân tích thông tin, kỹ năng đánh giá chính sách, xem xét, đánh giá việc thực thi pháp luật, chính sách để đưa ra được những kiến nghị giám sát thiết thực.

Thứ tư, cần xây dựng tiêu chí đánh giá hiệu quả của hình thức giám sát thông qua nghiên cứu, xem xét văn bản. Giám sát các vấn đề ở tầm chính sách, trên thực tế, đòi hỏi phải có nhiều thời gian và kinh nghiệm. Thực tiễn hoạt động của Quốc hội nước ta cũng như một số nước cho thấy, có những vấn đề phải tiến hành giám sát đến hàng năm. Do đó, bên cạnh việc xác định nội dung và đối tượng thì cần xây dựng một quy trình khoa học, hợp lý và có các tiêu chí cụ thể đối với hình thức giám sát thông qua nghiên cứu, xem xét văn bản.

Thứ năm, phát huy tốt hơn vai trò của các cơ quan báo chí trong hoạt động giám sát của Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, các tổ chức chính trị - xã hội. Từ những thông tin do các phương tiện truyền thông đại chúng đăng tải, Mặt trận các cấp có thể thấy được những vấn để nổi lên trong việc thực hiện các chính sách của Nhà nước để đưa ra những quyết định giám sát kịp thời và đúng đắn. Theo chiều ngược lại, khi một vấn đề được Mặt trận đưa ra giám sát thì với sự trợ giúp của các phương tiện truyền thông, vấn đề đó được phổ biến rộng rãi, tạo thành áp lực đối với các chủ thể chịu sự giám sát. Trong trường hợp này, các phương tiện truyền thông đại chúng trở thành những công cụ giúp Mặt trận Tổ quốc phát hiện và thực hiện những yêu cầu giám sát trong hoạt động của mình.

Hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có một vai trò quan trọng góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị vững mạnh. Giám sát tốt không chỉ là ngăn ngừa, phát hiện và xử lý các văn bản sai phạm mà quan trọng hơn là phát hiện ra những điểm bất hợp lý trong hệ thống pháp luật, chính sách của Nhà nước từ Trung ương đến địa phương để sửa đổi kịp thời. Trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới của đất nước, việc nâng cao chất lượng hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một yêu cầu cấp thiết. Trong bối cảnh hiện nay, nhu cầu về việc ban hành văn bản để giải quyết các vấn đề kinh tế - xã hội các cấp là rất lớn. Vì vậy, nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát của Mặt trận cần chú trọng phát huy hiệu quả các hình thức giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tổ chức chính trị - xã hội các cấp, trong đó có hình thức giám sát thông qua nghiên cứu, xem xét văn bản.

Nguyễn Thị Kim Thoa

Văn phòng Cơ quan UBTW MTTQ Việt Nam

Bình luận

Ý kiến của bạn sẽ được biên tập trước khi đăng. Xin vui lòng gõ tiếng Việt có dấu

Cùng chuyên mục

Tin liên quan
Đọc nhiều
Bình luận nhiều