Thực hiện các quan điểm, chủ trương của Đảng về tiếp tục đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai, bằng nhiều hình thức tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền (như tổ chức hội nghị, gửi văn bản dự thảo, góp ý tại hội nghị giao ban với cấp ủy, chính quyền, qua tiếp xúc cử tri, tiếp xúc với người đứng đầu...), Mặt trận Tổ quốc các cấp và các đoàn thể chính trị - xã hội tham gia góp ý trong quá trình xây dựng, ban hành các chủ trương, chính sách của Trung ương như góp ý kiến đối với Dự thảo Luật Đất đai năm 2013; Bộ luật Dân sự năm 2015... và các văn bản luật, dưới luật. Ngoài ra, còn tham gia góp ý vào các nghị quyết của Hội đồng nhân dân, thẩm định các quyết định, chỉ thị của Ủy ban nhân dân cùng cấp nhằm góp phần làm cho các chủ trương, chính sách phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương, đáp ứng được tâm tư, nguyện vọng của các tầng lớp nhân dân. Từ đó, để pháp luật đi vào cuộc sống trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực đất đai, góp phần tích cực vào việc bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn.

Việc vận động nhân dân tích cực tham gia thực hiện Nghị quyết 19-NQ/TW

Trong định hướng tiếp tục đổi mới, hoàn thiện chính sách pháp luật về đất đai có nêu rõ, cần đẩy mạnh cải cách hành chính trong lĩnh vực đất đai với nhiệm vụ là tăng cường giám sát đội ngũ cán bộ, công chức thực thi nhiệm vụ trong quản lý đất đai; xử lý nghiêm các trường hợp nhũng nhiễu, gây phiền hà cho người dân và doanh nghiệp. Bên cạnh đó, cần nâng cao năng lực quản lý về đất đai, để làm được điều này cần phổ biến, giáo dục chính sách, pháp luật đất đai cho cộng đồng, nhất là đối với đồng bào vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Trong những năm vừa qua, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã có nhiều hoạt động nhằm cụ thể hóa những định hướng này, thông qua việc triển khai các hoạt động vận động các tầng lớp nhân dân tích cực tham gia thực hiện và giám sát việc thực hiện nghị quyết.

Ở trung ương, hằng năm, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã xây dựng và ban hành kế hoạch cụ thể hướng dẫn tuyên truyền, phổ biến pháp luật, vận động nhân dân thực hiện quyền làm chủ, thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, trong đó chính sách, pháp luật về đất đai. Trên cơ sở kế hoạch của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các tỉnh, thành phố và trung ương các tổ chức thành viên xây dựng các văn bản hướng dẫn triển khai trong hệ thống của tổ chức mình.

Trên cơ sở nội dung Nghị quyết 19-NQ/TW và các văn bản triển khai hướng dẫn của trung ương về triển khai thực hiện nghị quyết1, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp thường xuyên tuyên truyền, phổ biến, quán triệt đến các cán bộ, đảng viên qua các buổi sinh hoạt Chi bộ, sinh hoạt chuyên đề về Nghị quyết 19-NQ/TW cũng như các chính sách pháp luật về đất đai. Hằng năm, Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các tỉnh xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm của Mặt trận, chú trọng công tác tuyên truyền, phổ biển, giáo dục pháp luật trong đó tuyên truyền pháp luật về đất đai là một trong những nội dung được hệ thống Mặt trận quan tâm và gắn với các phong trào thi đua yêu nước, các cuộc vận động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Kết quả của hoạt động giám sát việc thực hiện Nghị quyết 19-NQ/TW của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp

Vấn đề giám sát đội ngũ cán bộ, công chức nói chung và đội ngũ cán bộ, công chức thực thi nhiệm vụ trong quản lý đất đai nói riêng được Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hết sức quan tâm với trọng tâm là công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí. Thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ 4 (khóa XII) của Đảng về “Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ”, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ban hành “Chương trình hành động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí giai đoạn 2018-2020”; phát động và trao giải báo chí toàn quốc “Báo chí với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí” lần 1, 2, 3; phối hợp xây dựng nhiều văn bản pháp luật liên quan; thực hiện tổng hợp và xử lý thông tin nhanh phản ánh trên báo chí, tiếp nhận ý kiến phản ánh của nhân dân về tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; chủ động giám sát việc giải quyết các vụ việc gây bức xúc trong nhân dân. Thời gian qua, Mặt trận Tổ quốc các cấp đã góp phần có tiếng nói lên án mạnh mẽ đối với những người có hành vi tham nhũng, lãng phí, nhất là trong lĩnh vực đất đai, phát huy sức mạnh của nhân dân, nâng cao ý thức của cả cộng đồng trong tham gia đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch, vững mạnh, vì nhân dân phục vụ.

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp đã chủ động phối hợp với chính quyền thực hiện công tác tiếp dân và giải quyết những vụ việc phức tạp, những ”điểm nóng” tại địa phương, cơ sở. Trong đó, phần lớn liên quan đến những thu hồi, đền bù đất đai. Qua hoạt động tiếp công dân, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, kiến nghị, phản ánh của công dân và theo dõi việc chuyển đơn, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã thực hiện vai trò giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo ở cơ sở. Từ năm 2014 đến nay, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tiến hành 11 đoàn giám sát liên ngành, giám sát việc giải quyết các vụ việc khiếu nại, tố cáo. Trong đó có nhiều vụ việc liên quan đến đất đai.

Qua kết quả giám sát của đoàn giám sát và những kiến nghị của đoàn giám sát, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã có văn bản kiến nghị gửi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền và đã nhận được văn bản phản hồi của các cơ quan. Kết quả hoạt động giám sát đã có tác dụng tích cực trong việc giải quyết các vấn đề bức xúc ở địa phương, không để phát sinh đoàn khiếu kiện đông người, vượt cấp; giúp rõ hướng giải quyết của các cấp để ổn định tình hình, đảm bảo quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của công dân.

Tại các địa phương, từ khi có Quy chế giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội năm 2013, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp tỉnh đã triển khai các hoạt động giám sát chuyên đề, lựa chọn những vụ việc kéo dài nhiều năm, gây bức xúc trong nhân dân để thực hiện giám sát, đồng thời định hướng, hướng dẫn Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp huyện, cấp xã tiến hành triển khai hoạt động giám sát trên địa bàn của mình. Ngoài ra, Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các tỉnh còn cử cán bộ tham gia đoàn giám sát của các cơ quan, ban ngành, đơn vị có liên quan giám sát những vấn đề liên quan đến đất đai; phối hợp với Đoàn Đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân tổ chức các buổi tiếp xúc cử tri để lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của nhân dân; phối hợp tiếp công dân định kỳ của Chủ tịch Hội đồng nhân dân, Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp. Các ý kiến về vấn đề nổi cộm trong nhân dân trong các dự án treo, giải phóng mặt bằng, tranh chấp đất đai đều được các đại biểu lắng nghe, tiếp thu và chuyển tới các cơ quan có liên quan để giải quyết. Thực hiện thường xuyên việc tiếp công dân, tiếp nhận đơn thư khiếu nại tố cáo của công dân. Trong đó, số đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân liên quan đến lĩnh vực đất đai chiếm phần lớn số đơn thư gửi tới Mặt trận.

Phát huy vai trò giám sát của nhân dân thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng

Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam hằng năm đều có hướng dẫn Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp quan tâm củng cố, kiện toàn và phát huy vai trò của nhân dân trong giám sát việc thực hiện Nghị quyết số 19/NQ-TW thông qua hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã phối hợp với cơ quan hữu quan xây dựng văn bản hướng dẫn cụ thể về tổ chức, hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng. Trong đó, hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân tập trung giám sát vào các lĩnh vực như việc thực hiện chính sách, pháp luật ở cơ sở (việc quản lý đất đai; trật tự đô thị; các công trình xây dựng, các chính sách kinh tế, xã hội), giám sát việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Ủy ban nhân dân xã, phường, thị trấn (liên quan đến tranh chấp đất đai, đền bù đất đai, môi trường ô nhiễm, việc điều hành và quản lý ở địa phương). Các Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng chủ yếu giám sát, phát hiện những thiếu sót, sai phạm trong quá trình đầu tư, thi công công trình; vi phạm về tiến độ, kế hoạch đầu tư; vi phạm quy trình, quy phạm kỹ thuật, chủng loại; gây thất thoát tài sản, vốn; vi phạm về xử lý chất thải và vệ sinh môi trường... (kể cả đối với các công trình do nhân dân đóng góp) kịp thời phản ánh với đơn vị chịu trách nhiệm thi công để khắc phục. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ, nhiều thành viên Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng có trách nhiệm rất cao khi được nhân dân giao nhiệm vụ giám sát, kiểm tra, phát hiện những việc làm trái pháp luật của nhà thầu, chủ đầu tư, đơn vị thi công...

Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng của các địa phương đã thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ được giao, tiến hành giám sát các nội dung như: thực hiện Nghị quyết của Hội đồng nhân dân, quyết định, chỉ thị của Ủy ban nhân dân; công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo tại các xã, phường, thị trấn liên quan lĩnh vực đất đai; việc xây dựng kế hoạch sử dụng đất hàng năm trên địa bàn xã, phường, thị trấn; việc quản lý và sử dụng đất; các chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới... Hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng đã góp phần hạn chế được các sai phạm trong quá trình triển khai thực hiện các chính sách, pháp luật trong lĩnh vực đất đai, phát huy việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở và thực hiện tốt phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”.

Một số đề xuất, kiến nghị để thực hiện có hiệu quả Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương

Thứ nhất, đề nghị sau khi tổng kết, đánh giá kết quả và rút kinh nghiệm qua 9 năm thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương cần có hướng hoàn thiện, thống nhất các quy định của pháp luật về đất đai. Kiến nghị Quốc hội sớm tổng kết, sửa đổi, bổ sung Luật Đất đai năm 2013 để khắc phục những vướng mắc, bất cập sao cho phù hợp với nguyện vọng chính đáng của người dân và yêu cầu phát triển bền vững của từng địa phương cũng như cả nước.

Thứ hai, kiến nghị Chính phủ tăng cường chỉ đạo các bộ, ngành liên quan và Ủy ban nhân dân cấp tỉnh tập trung giải quyết kịp thời các trường hợp khiếu nại vượt cấp, đông người hoặc tồn đọng lâu ngày liên quan đến đất đai. Đồng thời xử lý nghiêm các vi phạm, đặc biệt là hành vi tham nhũng về đất đai, góp phần củng cố niềm tin trong nhân dân.

Thứ ba, xây dựng các quy chế, quy định trong việc tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật về đất đai để bảo đảm công khai, minh bạch, hiệu quả, tăng cường công tác quản lý nhà nước và các dịch vụ công về đất đai; có cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, lĩnh vực và giữa các địa phương; thực hiện đầy đủ việc lấy ý kiến của nhân dân về lập và điều chỉnh quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, bồi thường, hỗ trợ tái định cư để đảm bảo lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân.

Thứ tư, quán triệt sâu sắc để nâng cao nhận thức đối với các cấp ủy đảng, chính quyền về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công tác giám sát nói chung, giám sát việc thực hiện Nghị quyết 19-NQ/TW nói riêng.

Thứ năm, chú trọng việc đào tạo cán bộ chuyên môn tham gia vào công tác quy hoạch sử dụng đất, quản lý nhà nước, đội ngũ tư vấn lập quy hoạch sử dụng đất và cán bộ, chuyên gia thẩm định, giám sát quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất. Song song với đó là tiếp tục tổ chức các lớp đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn kiến thức pháp luật về đất đai, kỹ năng tuyên truyền, phổ biến pháp luật đối với cán bộ Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị - xã hội.

Thứ sáu, cần xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu chung các văn bản quy phạm pháp luật, các văn bản quản lý điều hành về lĩnh vực đất đai trên cả nước cũng như ở mỗi địa phương để cán bộ, công chức, viên chức và người dân dễ dàng tiếp cận, tra cứu, góp phần tạo sự chuyển biến về nhận thức và nâng cao ý thức chấp hành pháp luật trong nhân dân.

Chú thích:

1. Kết luận số 36-KL/TW ngày 6/9/2018 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh thực hiện Nghị quyết Trung ương 6 khóa XI, Luật Đất đai năm 2013; Chỉ thị số 01/CT-TTg ngày 22/1/2014 về triển khai thi hành Luật Đất đai.

Phùng Thị Ngọc Yến

ThS, Ban Dân chủ  - Pháp luật, UBTW MTTQ Việt Nam