Hội nghị hiệp thương lần 3 lựa chọn, lập danh sách người các cơ quan, tổ chức, đơn vị ở Trung ương đủ tiêu chuẩn ứng cử đại biểu Quốc hội khóa XV. Ảnh Kỳ Anh

Về vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong bầu cử

Cùng với sự phát triển của đất nước, vị trí, vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ngày càng được củng cố và khẳng định rõ nét trong các văn bản pháp luật1. Trong công tác tổ chức bầu cử nói chung (gồm cả bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân), vai trò, trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp rất lớn và đã được quy định cụ thể hóa trong Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và nhiều văn bản pháp luật quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành.

Nhìn lại kết quả cuộc các bầu cử có thể nói, nhờ có sự phối hợp chặt chẽ giữa Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp ở địa phương với các cơ quan ở Trung ương và chính quyền các cấp mà quyền ứng cử, quyền bầu cử của công dân được bảo đảm và thực thi. Vai trò đó được thể hiện trong từng khâu, từng giai đoạn.

Trong việc dự kiến thành phần, cơ cấu số lượng đại biểu Quốc hội, trên cơ sở Đề án về phương hướng bầu cử mỗi khóa, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chủ động chuẩn bị nguồn nhân sự, dự kiến phân bổ cơ cấu người tham gia ứng cử để đảm bảo đến khi trúng cử có được tỉ lệ đại diện tối thiểu, đảm bảo được cơ cấu, thành phần, số lượng đại diện cho khối đại đoàn kết toàn dân tộc. Công việc này đòi hỏi phải có tầm nhìn bao quát, toàn diện, tổng thể.

Trong việc thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử, ở Trung ương, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cử đại diện tham gia Hội đồng bầu cử quốc gia do Quốc hội thành lập, tham gia các Tiểu ban để trực tiếp tham mưu Hội đồng bầu cử quốc gia. Ở địa phương, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp cử đại diện tham gia các Uỷ ban bầu cử, Ban bầu cử, tham gia vào quá trình thành lập Tổ bầu cử trong cả nước, góp phần đảm bảo các tổ chức phụ trách bầu cử được thành lập đúng trình tự, đảm bảo đúng tiến độ, số lượng, thành phần.

Trong công tác hiệp thương lựa chọn, giới thiệu, lấy ý kiến cử tri về người ứng cử, Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức hiệp thương giới thiệu người ứng cử đại biểu Quốc hội ở Trung ương và hướng dẫn, chỉ đạo Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp ở địa phương tổ chức các Hội nghị hiệp thương, Hội nghị lấy ý kiến cử tri nơi công tác, nơi cư trú đối với người ứng cử ở địa phương, đảm bảo đúng yêu cầu thời gian, trình tự, thủ tục và thành phần, bảo đảm công khai, minh bạch, dân chủ; chuẩn bị chu đáo và thực hiện tốt các bước quy trình hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử, đảm bảo về cơ cấu, thành phần, số lượng người ứng cử. Kết quả quan trọng này là một trong những yếu tố có ý nghĩa quyết định đến sự thành công của cuộc bầu cử và chất lượng của đại biểu. Thực tế trong quá trình hiệp thương, nhiều trường hợp phát hiện vi phạm pháp luật hay không đủ tín nhiệm, không đủ tiêu chuẩn về năng lực và phẩm chất đạo đức đã xem xét đưa ra khỏi danh sách.

Trong việc tổ chức để người ứng cử vận động bầu cử, với vai trò chủ trì, với kinh nghiệm tổ chức chu đáo, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tạo các điều kiện tối đa để người ứng cử đều có cơ hội như nhau trong việc thể hiện quyết tâm và chương trình hành động của mình, đồng thời tạo điều kiện để nhân dân, cử tri tìm hiểu về người ứng cử.

Trong công tác giám sát, kiểm tra bầu cử, Mặt trận Tổ quốc các cấp tham gia nhiều đoàn giám sát, kiểm tra công tác bầu cử do Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Hội đồng bầu cử quốc gia tổ chức, đồng thời thường xuyên tiến hành kiểm tra, giám sát tất cả các khâu trong cuộc bầu cử từ cấp huyện tới cơ sở, vừa để hướng dẫn, kiểm tra, vừa để theo dõi, giám sát, nắm bắt kịp thời tình hình, phát hiện sớm khó khăn, vướng mắc để xử lý. Nhiều nơi đã kịp thời phát hiện được những sai sót như: hồ sơ ứng cử chưa đúng theo mẫu quy định; phiếu bầu, danh sách cử tri không đóng dấu của Ủy ban nhân dân xã,… đã kịp thời báo cáo, đề xuất với các tổ chức phụ trách bầu cử để xử lý trước ngày bầu cử, góp phần để cuộc bầu cử diễn ra dân chủ và đúng pháp luật.

Trong công tác tuyên truyền, vận động cử tri đi bầu cử, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp phối hợp với các tổ chức thành viên của Mặt trận triển khai công tác tuyên truyền, vận động, mở chuyên trang, chuyên mục, tăng cường tin bài, tổ chức trả lời phỏng vấn, tọa đảm trực tuyến... để cử tri và nhân dân hiểu rõ vai trò, vị trí của Quốc hội, tiêu chuẩn đại biểu Quốc hội, hiểu rõ quy định pháp luật về bầu cử để thực hiện đúng.

Song, bên cạnh những thành tựu đó vẫn còn có những hạn chế như: Vai trò của Mặt trận ở một số nơi, một số khâu, một số công đoạn trong tổ chức bầu cử chưa được phát huy đúng mức. Nếu sự tin tưởng, đồng thuận của nhân dân, ý thức trách nhiệm của công dân, sự tham gia tích cực của cả hệ thống chính trị vào công tác bầu cử là yếu tố quyết định, bảo đảm chắc chắn cho thành công của cuộc bầu cử thì trong công tác tập huấn, cung cấp thông tin, tài liệu phục vụ công tác tuyên truyền bầu cử của Mặt trận Tổ quốc ở một số địa phương còn chưa đầy đủ, kịp thời; trong công tác tuyên truyền, việc chỉ đạo hướng dẫn công tác tuyên truyền về bầu cử ở một số địa phương chưa được quan tâm; một số cán bộ Mặt trận còn hạn chế về năng lực, trình độ; việc phối hợp thông tin, tuyên truyền trên một số báo, đài ở Trung ương và địa phương chưa thật đậm nét, sâu sắc, chưa chú trọng đổi mới nội dung, đa dạng các hình thức tuyên truyền, chưa phát huy được sức mạnh tổng hợp, chưa đồng bộ các hình thức tuyên truyền, nên phần nào làm ảnh hưởng đến chất lượng tuyên truyền về bầu cử, dẫn đến ảnh hưởng ít nhiều đến kết quả cuộc bầu cử.

Tình trạng đó có một phần nguyên nhân là các điều kiện đảm bảo để phát huy vai trò giám sát của Mặt trận trong công tác bầu cử nói chung và bầu cử đại biểu Quốc hội nói riêng chưa thật đầy đủ.

Các điều kiện bảo đảm để phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong bầu cử đại biểu Quốc hội

Về chính trị - tư tưởng: Đảng ta luôn chú trọng phát huy vai trò của Mặt trận trong triển khai thực hiện chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đặc biệt trong công tác bầu cử.

Về kinh tế - xã hội - văn hóa (gồm những yếu tố về cơ sở hạ tầng, điều kiện kinh tế của đất nước): Có thể nói cùng với sự phát triển của đất nước, trình độ dân trí, trình độ dân chủ, văn minh, nhân quyền trong xã hội cũng đã ngày càng được nâng cao. Đây chính là môi trường để nuôi dưỡng, khai thác những nhân tố hợp lý của nền dân chủ - pháp quyền trong đó chứa đựng cả những mô hình, nguyên tắc, nội dung của cơ chế giám sát của Mặt trận góp phần kiểm soát quyền lực nhà nước trong các tầng lớp nhân dân.

Yếu tố về xã hội gồm các thiết chế như gia đình, cộng đồng, tổ chức xã hội, các hiệp hội, tập thể lao động, sự đồng thuận cả xã hội, cộng đồng, các thiết chế dân chủ ở cơ sở có vai trò to lớn trong việc phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, là những cơ chế rất tốt giúp kiểm soát các khâu, các giai đoạn vận hành cuộc bầu cử.

Bên cạnh đó, các thiết chế kiểm soát quyền lực của nhân dân, ở mức độ chung nhất, như Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên các cấp, Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng ở cơ sở cũng cần được tạo điều kiện về trụ sở làm việc, phương tiện kinh phí, lương và các chế độ chính sách cho cán bộ để thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của mình.

Về pháp lý: Với hệ thống pháp luật nói chung, hệ thống pháp luật về bầu cử nói riêng, các quy định pháp luật liên quan đến cơ chế kiểm tra, giám sát luôn được quan tâm, củng cố. Các văn bản luật hiện hành, như: Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Luật Tổ chức chính quyền địa phương, Luật Thanh tra, Luật về Hoạt động giám sát của Quốc hội, Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân, Luật Kiểm toán nhà nước, Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Tiếp cận thông tin, Luật Phòng, chống tham nhũng… bước đầu tạo ra những bảo đảm pháp lý cần thiết để xây dựng và kiến tạo mô hình tổ chức và cơ chế kiểm tra, giám sát.

Tuy nhiên, riêng ở khía cạnh này có thể thấy vẫn còn thiếu một số quy định cụ thể về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức có liên quan trong quá trình triển khai công tác bầu cử; thiếu luật về hoạt động giám sát của nhân dân.

Một số giải pháp nhằm hoàn hiện các điều kiện bảo đảm phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công tác bầu cử

Một là, ở cấp độ vĩ mô, cần xác định rõ phải có sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị. Trước hết, cần quán triệt để bản thân mỗi cơ quan phải làm tốt vai trò, trách nhiệm của mình. Sau là sự phân công, hợp tác tích cực, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, tổ chức hữu quan trong công tác chỉ đạo chuẩn bị bầu cử với Mặt trận Tổ quốc các cấp sẽ tạo sự thống nhất, thông suốt từ Trung ương đến cơ sở trong việc tổ chức chuẩn bị và tiến hành cuộc bầu cử. Ví dụ: Việc ban hành các văn bản hướng dẫn thuộc thẩm quyền của mỗi cơ quan cần cụ thể, kịp thời; việc thẩm tra hồ sơ, lý lịch cần kỹ càng hơn, tránh để xảy ra trường hợp đại biểu sau khi trúng cử mới phát hiện là không đáp ứng đúng tiêu chuẩn đại biểu.

Hai là, xây dựng và ban hành luật về hoạt động giám sát của nhân dân; đồng thời bổ sung các quy định mới về các vấn đề như: Tăng cường, đề cao trách nhiệm cá nhân; áp dụng chế tài nghiêm khắc đối với người đứng đầu mỗi cơ quan hành chính nhà nước. Có quy định cụ thể khắc phục tình trạng trong cơ cấu người ứng cử ở nhiều địa phương, danh sách ứng cử có sự chênh lệch về trình độ giữa những người ứng cử, lộ rõ tình trạng “quân xanh, quân đỏ”, làm mất đi bản chất dân chủ trong Hội nghị hiệp thương của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp. Cần có quy định rõ về trách nhiệm của cấp ủy, của Ủy ban bầu cử nơi để xảy ra tình trạng này. Bảo đảm thực hiện tốt quy trình công tác nhân sự để giới thiệu được những ứng cử viên xứng đáng, đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn mà pháp luật đã quy định.

Ba là, bám sát nhiệm vụ được pháp luật quy định; chủ động, tích cực tham gia ý kiến vào các văn bản hướng dẫn, chỉ đạo bầu cử; tổ chức tốt hơn nữa các hội nghị tập huấn để cán bộ Mặt trận nắm vững pháp luật bầu cử và các văn bản hướng dẫn của các cơ quan Trung ương, nhất là những nội dung trong công tác hiệp thương lựa chọn, giới thiệu người ứng cử. Đây là tiền đề quan trọng, quyết định đến chất lượng, hiệu quả của công tác bầu cử.

Bốn là, làm tốt công tác lựa chọn, bảo đảm thành viên các tổ chức phụ trách bầu cử có tâm huyết, trách nhiệm, nắm vững luật pháp về bầu cử, thành thạo công việc, giữ vững nguyên tắc trong việc bỏ phiếu, việc kiểm phiếu.

Với vai trò to lớn của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong các cuộc bầu cử, thành công của mỗi cuộc bầu cử có sự đóng góp của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, qua đó cử tri và nhân dân lựa chọn được những đại biểu xứng đáng đại diện cho ý chí, nguyện vọng của mình vào cơ quan quyền lực nhà nước. Cùng với thành công của Đại hội Đảng các cấp, việc tổ chức tốt cuộc bầu cử là dịp tiếp tục xây dựng, củng cố và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Kết quả cuộc bầu cử thể hiện sự đồng thuận, sự đoàn kết giữa các tầng lớp, các giai cấp và do vậy phát huy được sức mạnh của đại đoàn kết toàn dân. Mặt trận Tổ quốc với vai trò là liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo đã góp phần tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc. Chính vì vậy, phát huy được tối đa vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong công tác bầu cử là một việc làm rất cần thiết.

Nghiêm Thị Đoan Trang

ThS, Vụ Công tác Đại biểu, Ủy ban Thường vụ Quốc hội

Chú thích:

1. Hiến pháp quy định: “Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với vai trò là liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, các tổ chức chính trị - xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, dân tộc, tôn giáo; là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước” (Khoản 1 và 2 Điều 9 Hiến pháp năm 2013).