Ủy viên Bộ Chính trị, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính và các đồng chí lãnh đạo tham quan Bảo tàng MTTQ Việt Nam. (Ảnh: TTXVN)

Tình hình xây dựng Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam từ khi thành lập đến nay

Nhằm tăng cường công tác giáo dục truyền thống, ngày 17/3/2020 Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ra Quyết định số 239/QĐ-MTTW-BTT thành lập Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (sau đây gọi tắt là Bảo tàng) là đơn vị cấp phòng trực thuộc Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học (sau đây gọi tắt là Trung tâm), thực hiện chức năng nghiên cứu, sưu tầm, bảo quản và phát huy di sản về lịch sử Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam (nay là Mặt trận Tổ quốc Việt Nam), về truyền thống đại đoàn kết toàn dân tộc.

Hơn hai năm qua, Bảo tàng đã bước đầu được củng cố về tổ chức, tăng cường thêm cán bộ chuyên môn, thành lập Hội đồng khoa học, xây dựng và ban hành các quy định, quy chế về hoạt động nghiệp vụ, trang bị máy móc, thiết bị làm việc và bảo quản tài liệu, hiện vật, bảo đảm kinh phí hoạt động hằng năm.

Các hoạt động nghiệp vụ bảo tàng (nghiên cứu, sưu tầm, kiểm kê, bảo quản, trưng bày, giáo dục và truyền thông) được triển khai và thu được những kết quả bước đầu đáng ghi nhận. Đã tổ chức được 3 hội thảo khoa học, 1 đề án khoa học cấp Bộ phục vụ trực tiếp việc hoạch định chiến lược phát triển Bảo tàng. Tập trung khảo sát, sưu tầm tài liệu, hiện vật lịch sử và đương đại trong cả nước. Tổ chức 2 hội nghị tiếp nhận hiện vật hiến tặng cho Bảo tàng. Khi thành lập, Bảo tàng mới có 1 bộ sưu tập “Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam - những chặng đường vẻ vang” với 968 tài liệu, hiện vật thì đến nay Bảo tàng đã có 3.404 hiện vật và hàng nghìn ảnh tư liệu phản ánh hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Trong số đó có nhiều hiện vật có giá trị về lịch sử Mặt trận và tinh thần đại đoàn kết toàn dân tộc. Khi đại dịch Covid-19 bùng phát, Bảo tàng đã khẩn trương lập kế hoạch, triển khai sưu tầm hàng trăm tài liệu, hiện vật. Công tác bảo quản thường xuyên được duy trì, đồng thời tiến hành bảo quản trị liệu. Hệ thống kho (kho cơ sở, kho tạm, kho tham khảo) được trang bị máy điều hòa, hút ẩm, nhiệt ẩm kế,… và được quản lý, vận hành theo quy định. Đồng thời, Bảo tàng đã chủ động phối hợp tổ chức 2 cuộc triển lãm phục vụ kỷ niệm 90 năm Ngày thành lập Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam - Ngày truyền thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (18/11/1930 - 18/11/2020). Duy trì hoạt động của phòng trưng bày phục vụ các đoàn tham quan và công tác đối ngoại của cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Tích cực tổ chức viết bài giới thiệu giá trị di sản và hoạt động của Bảo tàng trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Bên cạnh kết quả đạt được, thực tiễn hoạt động của Bảo tàng trong hơn hai năm qua cũng bộc lộ nhược điểm, hạn chế, như: Chưa triển khai thực hiện được hết các khâu hoạt động nghiệp vụ của Bảo tàng. Hoạt động sưu tầm chưa được triển khai trên quy mô lớn, chưa chuyên nghiệp và bài bản, xây dựng hồ sơ khoa học hiện vật chất lượng chưa cao. Công tác kiểm kê mới được thực hiện bước đầu, chưa được trang bị đầy đủ công cụ tra cứu tài liệu, hiện vật. Nhiều hiện vật có nguy cơ hư hại chưa được bảo quản kịp thời. Hệ thống trang thiết bị kho còn thô sơ. Phòng trưng bày nhỏ hẹp, chưa được chỉnh lý nội dung và vẫn giữ nguyên diện mạo của Phòng Truyền thống, thiếu không gian tổ chức trưng bày, triển lãm. Khách thăm quan Bảo tàng chủ yếu là cán bộ Mặt trận và các đoàn đến làm việc với cơ quan, chưa có điều kiện mở cửa phục vụ công chúng. Chưa xây dựng và triển khai được nhiều các chương trình giáo dục, truyền thông. Nhìn chung, quy mô và hoạt động của Bảo tàng thời gian qua còn manh mún, chưa có thay đổi về chất so với Phòng Truyền thống trước đây, dẫn đến hạn chế chức năng xã hội và chất lượng thực hiện nhiệm vụ chính trị của Bảo tàng.

Nguyên nhân của những hạn chế đó trước hết là do chưa được đầu tư bài bản chưa tương xứng với lịch sử hơn 90 năm của Mặt trận Dân tộc thống nhất. Bộ máy chưa hoàn thiện, thiếu các bộ phận chuyên môn về công tác nghiệp vụ Bảo tàng. Đội ngũ cán bộ còn thiếu về số lượng và ít kinh nghiệm hoạt động thực tiễn, trong khi khối lượng công việc rất lớn và yêu cầu về trình độ, kỹ năng chuyên môn cao. Kinh phí cấp hàng năm cho Bảo tàng hạn chế. Mô hình tổ chức và cơ chế hoạt động của Bảo tàng là một cấp phòng trực thuộc Trung tâm nên bộc lộ nhiều bất cập, khó khăn trong tổ chức hoạt động, hạn chế tính chủ động trong thực hiện nhiệm vụ. Việc vận dụng thiếu linh hoạt các quy định của Đảng, Nhà nước về tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế gây vướng mắc cho việc tăng chỉ tiêu biên chế, bổ sung nguồn nhân lực và thành lập các bộ phận chuyên môn cho Bảo tàng. Hai năm qua, đại dịch Covid-19 bùng phát gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi mặt của đời sống xã hội, trong đó nhiều hoạt động của Bảo tàng không thể triển khai được. Ra đời muộn nên Bảo tàng có ít cơ hội sưu tầm những hiện vật lịch sử có giá trị.

Những yêu cầu đặt ra đối với định hướng phát triển Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đến năm 2030

Định hướng phát triển Bảo tàng đến năm 2030 nhằm góp phần làm tốt nhiệm vụ xây dựng lý tưởng và đạo đức cách mạng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được khẳng định trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011) của Đảng Cộng sản Việt Nam. Bảo tàng phải trở thành nơi giáo dục truyền thống yêu nước, ý thức tự tôn dân tộc, ý chí tự lực tự cường cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, qua đó góp phần xây dựng, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện khát vọng phát triển đất nước.

Xây dựng định hướng phát triển Bảo tàng, trước hết phải có tư duy và phương pháp mới về bảo tàng và cách làm bảo tàng, tiếp cận với các xu thế vận động của bảo tàng thế giới và nhu cầu của công chúng trong kỷ nguyên số. Trong đó, các đặc trưng mới của bảo tàng như chuyển trọng tâm từ sưu tập hiện vật sang mối quan hệ với công chúng, từ vai trò độc tôn của hiện vật gốc sang đa dạng hóa các ngôn ngữ, phương tiện biểu đạt, từ độc thoại sang đối thoại, từ chủ yếu tập trung phản ánh các nhân vật điển hình, sự kiện tiêu biểu sang chú trọng mở rộng phản ánh con người bình dị và cuộc sống đời thường, từ quan sát đến trải nghiệm, nhập vai,... đang đóng vai trò chi phối, thậm chí quyết định sự thành công của một bảo tàng. Vận dụng các quan điểm của Bảo tàng học mới cũng chính là giải pháp khắc phục những trở ngại của một bảo tàng ra đời muộn, vốn hiện vật eo hẹp, ít có cơ hội sưu tầm được các bộ sưu tập quý hiếm, nhưng vẫn có cách đến với công chúng.

Giải quyết hài hòa, hợp lý giữa kế thừa và phát triển, giữa nhiệm vụ chính trị và nhu cầu của công chúng, giữa bảo đảm tính toàn diện và phản ánh có chiều sâu, giữa chức năng giáo dục và chức năng giải trí. Bảo tàng lấy hiệu quả phục vụ công chúng làm mục tiêu và thước đo kết quả hoạt động, thực sự tôn trọng công chúng, tránh mọi sự áp đặt thông điệp một chiều, coi khách tham quan như đối tượng cần giáo dục. Cách phản ánh của Bảo tàng vì thế phải tôn trọng tính khách quan, đa chiều và có tính chất đối thoại.

Xây dựng bản sắc riêng là yếu tố cốt lõi có ý nghĩa quyết định đến sự thành công của Bảo tàng. Bản sắc phải được thể hiện một cách thống nhất từ việc xác định sứ mệnh, tư tưởng chủ đạo, các giá trị cốt lõi đến xây dựng nội dung, thiết kế hình thức, sử dụng giải pháp kỹ, mỹ thuật và phương thức hoạt động. Là thiết chế giáo dục truyền thống, phản ánh sức mạnh khối đại đoàn kết toàn dân tộc dưới ngọn cờ Mặt trận, mọi hoạt động của Bảo tàng đều phải hướng tới mục tiêu làm lan tỏa tinh thần đoàn kết, các chủ đề phải được soi rọi dưới lăng kính đại đoàn kết. Bản thân Bảo tàng cũng trở thành môi trường làm việc đoàn kết với tinh thần sáng tạo, dân chủ, chia sẻ và hợp tác được thấm nhuần trong mỗi cán bộ, viên chức và người lao động.

Định hướng phải tương thích với các điều kiện, khả năng đầu tư của cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và có lộ trình phù hợp. Điều này đòi hỏi, việc hoạch định đường hướng phát triển của Bảo tàng phải dựa trên những lợi thế, khó khăn, khả năng đầu tư các nguồn lực của cơ quan chủ quản, đồng thời có phương án huy động được nguồn lực xã hội. Quy định về tổng chỉ tiêu biên chế của cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, giới hạn cấp kinh phí từ ngân sách nhà nước, chính sách ưu tiên về đầu tư xây dựng cơ bản,... hiện nay không cho phép thực hiện đồng bộ một dự án đầu tư quy mô lớn với tổng kinh phí cao đối với một bảo tàng ngành. Do đó, phát triển Bảo tàng đến năm 2030 là một quá trình đồng thời từng bước hoàn thiện, mở rộng quy mô vừa nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động.

Định hướng phát triển Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đến năm 2030

Xây dựng, phát triển Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đến năm 2030 trở thành một bảo tàng lịch sử - xã hội hiện đại; có nội dung phong phú, hấp dẫn phản ánh toàn diện về quá trình xây dựng, củng cố và phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong tổ chức Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam; có quy mô phù hợp, khối lượng hiện vật gốc đa dạng, ứng dụng công nghệ hiện đại vào các khâu hoạt động của Bảo tàng, có nhà trưng bày và hệ thống trưng bày đặc sắc, cơ chế và phương pháp quản lý hiệu quả, đội ngũ cán bộ tinh gọn, chuyên nghiệp, phục vụ tốt nhu cầu tham quan, tìm hiểu, học tập, nghiên cứu của công chúng; là trung tâm dữ liệu, là kênh thông tin đối ngoại của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có sứ mệnh nâng cao nhận thức của công chúng về sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc đối với sự nghiệp giành, giữ độc lập dân tộc, xây dựng và phát triển đất nước thông qua việc tổ chức phát huy giá trị các di sản, hiện vật về Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam, về khối đại đoàn kết toàn dân tộc trong xã hội đương đại, nhằm góp phần giáo dục truyền thống, củng cố và nhân lên sức mạnh tổng hợp của đất nước.

 Giá trị cốt lõi của Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần được thống nhất xây dựng và cam kết thực hiện: ĐOÀN KẾT, SÁNG TẠO, DÂN CHỦ, HỢP TÁC VÀ CHIA SẺ.

Quá trình phát triển Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đến năm 2030 được chia làm 2 giai đoạn chính:

Giai đoạn 2021-2025: Nâng cấp Bảo tàng thành đơn vị sự nghiệp trực thuộc cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Tập trung xây dựng các nguồn lực của Bảo tàng về hiện vật, cơ sở vật chất, nguồn nhân lực; hoàn thiện tổ chức bộ máy, cơ chế hoạt động, củng cố năng lực tổ chức các hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ,... phấn đấu đến năm 2025, Bảo tàng có thể trưng bày phục vụ các hoạt động của cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.

Giai đoạn 2026-2030: Tập trung phát triển các nguồn lực, mở rộng nội dung hoạt động, củng cố tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, chuẩn bị các điều kiện cần thiết để phấn đấu đến năm 2030, Bảo tàng trở thành một bảo tàng lịch sử - xã hội hiện đại, đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, nghiên cứu về quá trình xây dựng, củng cố và phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong tổ chức Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam nhằm giành, giữ độc lập dân tộc, xây dựng và phát triển đất nước.

Nhiệm vụ trọng tâm giai đoạn 2021-2030

Trong giai đoạn 2021-2030, việc xây dựng và phát triển Bảo tàng thực hiện theo 5 nhóm nhiệm vụ lớn sau đây:

Thứ nhất, xây dựng mô hình tổ chức, nâng cấp Bảo tàng thành đơn vị sự nghiệp trực thuộc cơ quan Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng, có tổ chức bộ máy tinh gọn, hiệu quả, có năng lực tổ chức các khâu công tác nghiệp vụ. Bảo tàng được phân cấp quản lý về tài chính, cơ cở vật chất, nhân sự và chủ động trong tổ chức hoạt động theo quy định của pháp luật. Bảo tàng không chỉ là nơi lưu giữ và phát huy giá trị di sản, giáo dục truyền thống, mà còn là trung tâm dữ liệu về Mặt trận phục vụ công tác tìm hiểu, học tập, nghiên cứu; là kênh thông tin đối ngoại của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong lĩnh vực văn hóa.

Thứ hai, xây dựng cơ chế vận hành đầy đủ, thông suốt, bao quát được toàn bộ các mặt hoạt động, được thể chế hóa bằng các văn bản quy định về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy và tổ chức hoạt động của Bảo tàng, các đơn vị trực thuộc Bảo tàng; các quy định về mối quan hệ giữa Bảo tàng với các ban, đơn vị trong cơ quan và cơ quan Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các tỉnh, thành phố; các văn bản về quản lý, điều hành nội bộ của Bảo tàng như: quản lý nhân sự, tài chính, cơ sở vật chất, các văn bản quy định trình tự, thủ tục, cách thức hoạt động nghiệp vụ,… Tạo môi trường và cơ chế để cán bộ Bảo tàng chia sẻ ý kiến và quan điểm, khuyến khích các ý tưởng, sáng kiến mới và được tạo điều kiện tham gia vào các quyết định quản lý của Bảo tàng. Tăng cường phương pháp làm việc nhóm, ý thức cộng đồng trách nhiệm, qua đó nuôi dưỡng sự gắn kết, hòa nhập giữa các thành viên với nhau, giữa các cá nhân với tập thể. Mối quan hệ trong Bảo tàng dựa trên tinh thần trao quyền, hợp tác, chia sẻ và đồng hành giữa lãnh đạo với nhân viên, giữa cán bộ Bảo tàng với công chúng là cơ sở để hình thành nên văn hóa của tổ chức với giá trị cốt lõi là đoàn kết. Xây dựng cơ chế thu hút đội ngũ cộng tác viên là các nhà khoa học, chuyên gia, cán bộ Mặt trận; Gắn kết và tạo điều kiện để cộng đồng tham gia trực tiếp vào các hoạt động của Bảo tàng. Tăng cường phối hợp trong hoạt động với các bảo tàng có nội dung phù hợp, với các tổ chức thành viên của Mặt trận.

Thứ ba, xây dựng đội ngũ cán bộ Bảo tàng có bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp, kỹ năng làm việc độc lập và phối hợp làm việc nhóm, được đào tạo chuyên ngành di sản hoặc các ngành có liên quan, am hiểu về lịch sử Mặt trận và công tác Mặt trận. Mỗi cán bộ chuyên môn phải nắm vững kiến thức, kỹ năng tác nghiệp và có khả năng tổ chức thực hiện được tất cả các khâu nghiệp vụ bảo tàng cơ bản, nhưng thành thạo tối thiểu một khâu công tác nghiệp vụ.

Cán bộ làm công tác sưu tầm có khả năng nghiên cứu, khảo sát, lập kế hoạch và trực tiếp thực hiện công tác sưu tầm, thành thạo các kỹ năng quay phim, chụp ảnh, lập hồ sơ hiện vật. Cán bộ làm công tác kiểm kê, bảo quản có khả năng lập phương án, kế hoạch bảo quản, thực hiện bảo quản phòng ngừa, phát hiện và đề xuất phương án bảo quản trị liệu, vận hành hệ thống thiết bị kỹ thuật của kho, lập và quản lý hồ sơ liên quan đến hiện vật, tổ chức thẩm định, bổ sung thông tin về hiện vật, nghiên cứu xây dựng sưu tập hiện vật, xây dựng hệ thống phiếu tra cứu hiện vật, sử dụng thành thạo công nghệ thông tin trong quản lý hiện vật. Cán bộ làm công tác trưng bày có khả năng xây dựng nội dung, kế hoạch, đề cương, kịch bản trưng bày, phối hợp với đối tác tổ chức thiết kế, thi công, lắp đặt hệ thống trưng bày, tổ chức chỉnh lý, bổ sung hệ thống trưng bày. Cán bộ làm công tác giáo dục và truyền thông có khả năng xây dựng và tổ chức thực hiện các chương trình giáo dục, truyền thông phù hợp với từng đối tượng, hướng dẫn tham quan, tổ chức giao lưu, nói chuyện chuyên đề, các hoạt động khám phá, trải nghiệm, có kỹ năng thiết kế, sản xuất các sản phẩm truyền thông của Bảo tàng, thiết lập các kênh truyền thông của Bảo tàng.

Thứ tư, xây dựng cơ sở vật chất theo hướng hiện đại. Có phương án bố trí tòa nhà và không gian trưng bày để Bảo tàng có đủ không gian làm việc và tổ chức các hoạt động trưng bày, triển lãm, giáo dục phục vụ khách tham quan. Ứng dụng công nghệ hiện đại trong các hoạt động quản lý, điều hành nội bộ, quản lý bộ sưu tập hiện vật, nhất là tăng cường ứng dụng công nghệ số trong trưng bày, giáo dục và truyền thông. Đầu tư trang thiết bị làm việc cần thiết, máy móc chuyên dụng cho cán bộ Bảo tàng phù hợp với nhu cầu của từng khâu công việc.

Thứ năm, xây dựng nội dung khoa học của Bảo tàng với nhiệm vụ cốt lõi là xác định nội dung trưng bày, xây dựng các bộ sưu tập tài liệu, hiện vật và kho cơ sở dữ liệu làm tiền đề cho các hoạt động của Bảo tàng. Do vậy, từ nay đến năm 2030 cần từng bước kiện toàn, củng cố và nâng cao chất lượng các khâu hoạt động nghiệp vụ chính của Bảo tàng theo hướng chuyên môn hóa. Công tác sưu tầm, kiểm kê, bảo quản vừa là nhiệm vụ trọng tâm thường xuyên, có ý nghĩa cấp bách trước mắt, vừa là nhiệm vụ chiến lược lâu dài. Các công tác trưng bày, triển lãm, giáo dục và truyền thông có vai trò quan trọng, trực tiếp tổ chức chuyển tải giá trị của di sản đến với công chúng, thực hiện chức năng xã hội của Bảo tàng. Công tác nghiên cứu khoa học là nhiệm vụ then chốt, cung cấp cơ sở lý luận, định hướng cho toàn bộ các hoạt động của Bảo tàng. Việc củng cố hoạt động nghiệp vụ cơ bản là cơ sở để từng bước mở rộng, đa dạng hóa các hoạt động của Bảo tàng.

Các nhiệm vụ trên cần được nghiên cứu, xây dựng thành đề án, chương trình công tác cụ thể, trình Đảng đoàn, Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phê duyệt làm cơ sở để triển khai thực hiện.

Để Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được xây dựng với đầy đủ hình hài và thu hút được công chúng tham quan đòi hỏi phải có một định hướng đúng đắn và quá trình nỗ lực phi thường. Đầu tư xây dựng Bảo tàng là đầu tư tốn kém và lâu dài. Tuy nhiên, đó là đầu tư có ý nghĩa xã hội lớn và giá trị cho tương lai.

Chu Văn Khánh - Thạc sĩ, Phó Giám đốc Trung tâm Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Bùi Thị Hoàn - Giám đốc Bảo tàng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam