Hồ Chủ tịch nói chuyện với đại biểu dự Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II, tháng 2-1951.

1. Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là tư tưởng chỉ đạo cơ bản trong sự nghiệp xây dựng Đảng, xây dựng đất nước. Thực tiễn cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng đã chứng minh, chủ nghĩa Mác - Lênin là hệ thống tư tưởng khoa học của giai cấp công nhân, là thế giới quan khoa học và phương pháp luận của giai cấp và chính đảng của nó, nhằm đấu tranh giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng xã hội và con người. Đó là “cẩm nang” thần kỳ, là “cái kim chỉ nam”, là “mặt trời soi sáng con đường chúng ta đi tới thắng lợi cuối cùng, đi tới chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản”⁽¹⁾.

Trải qua các thời kỳ cách mạng, Đảng ta luôn lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng t­ư tưởng chỉ đạo của Đảng, của dân tộc. Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH (sửa đổi, phát triển năm 2011) ghi rõ: “Đảng Cộng sản Việt Nam là đ?i ti?n phong c?a giai c?p c?ng nh?n, ??ngội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam; đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của dân tộc. Đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động,…”⁽²⁾.

Ngay từ khi vận động thành lập Đảng, Nguyễn Ái Quốc đã truyền bá và vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện cụ thể Việt Nam, thiết kế con Đường cách mệnh khoa học, triệt để mang tầm vóc thời đại. Với nhiều luận điểm cách mạng sáng tạo, Hồ Chí Minh là điển hình chói sáng trong việc giải quyết thành công các vấn đề vì sao một nước nhỏ yếu ở phương Đông bị đô hộ dưới nhiều tầng áp bức, “trong không có dân chủ, ngoài không có độc lập”, kinh tế, văn hóa đều lạc hậu, lại có thể giành thắng lợi trong cuộc cách mạng dân tộc dân chủ? Từ đó, thúc đẩy chủ nghĩa Mác - Lênin sang một giai đoạn mới - giai đoạn tư tưởng Hồ Chí Minh với tầm vóc ý nghĩa thời đại sâu sắc.

90 năm đấu tranh cách mạng, xây dựng và đổi mới đất nước, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn kiên định, kiên trì theo đuổi và phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, không ngừng thúc đẩy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh lên tầm cao mới. Cách mạng Việt Nam nhờ đó đã giành được thắng lợi vĩ đại trong công cuộc giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội (CNXH), mở ra con đường đổi mới xã hội chủ nghĩa (XHCN) với những bước đi đột phá và đạt được nhiều thành tựu có ý nghĩa lịch sử.

Nhờ kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng Cộng sản Việt Nam từng bước giải đáp có hệ thống hàng loạt vấn đề lý luận cơ bản về độc lập dân tộc gắn liền với CNXH, về Đảng cầm quyền, về Nhà nước pháp quyền XHCN,… về các vấn đề mới, các mối quan hệ lớn trong phát triển kinh tế - xã hội. Đồng thời, tiếp tục thúc đẩy sức sống vĩ đại của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong những hoàn cảnh mới.

 Hiện nay, trước những thay đổi mau lẹ và diễn biến phức tạp của tình hình thế giới, xuất hiện nhiều loại hình văn hóa, tư tưởng, tác động đến vai trò cầm quyền và vị trí lãnh đạo của Đảng, đòi hỏi Đảng phải luôn “kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, vận dụng sáng tạo và phát triển phù hợp với thực tiễn Việt Nam”⁽³⁾. Dù bất luận trong hoàn cảnh nào, dù khó khăn, thách thức đến mấy, vẫn phải kiên trì lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm tư tưởng chủ đạo, vũ trang cho toàn Đảng, giáo dục toàn dân, nhận thức sâu sắc xu thế phát triển. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng chỉ rõ: “Cách mệnh trước hết phải làm cho dân giác ngộ… Cách mệnh phải giảng giải lý luận và chủ nghĩa cho dân hiểu”⁽⁴⁾. Thông qua đó, làm cho quần chúng nhân dân tự giác tiếp nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, không ngừng nâng cao trình độ lý luận, dùng lý luận khoa học chỉ đạo, dẫn đường cho mọi hành động thực tiễn. Đó cũng là quá trình củng cố vững chắc vị trí cầm quyền, vai trò lãnh đạo, nâng cao năng lực và sức chiến đấu của Đảng.

2. Kiên định vai trò chủ đạo của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trên lĩnh vực văn hóa. Lịch sử 90 năm đấu tranh cách mạng ở nước ta dưới sự lãnh đạo của Đảng cũng chính là lịch sử gắn liền với sự phát triển không ngừng của nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Nhờ kiên định vai trò chủ đạo của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, văn hóa Việt Nam luôn tỏ rõ sứ mệnh thiêng liêng“soi đường cho quốc dân đi”.

Cũng như phong trào cách mạng, văn hóa được “lý luận cách mệnh tiền phong” hướng dẫn, sẽ tạo nên sức mạnh vũ bão, trở thành vũ khí tư tưởng sắc bén trong “cách mệnh vận động”. Vì vậy, ngay từ rất sớm, Đảng ta đã đề ra Đề cương văn hóa Việt Nam (năm 1943), trong đó, chỉ rõ: “Cách mạng văn hóa muốn hoàn thành phải do Đảng Cộng sản Đông Dương lãnh đạo”(5). Trên thực tế, chỉ có Đảng ấy mới tiếp thu triệt để “lý luận cách mệnh tiền phong” - lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh để lãnh đạo phong trào cách mạng đi đến thắng lợi cuối cùng. Đó là một luận điểm xuyên suốt, kiên định trong quá trình lãnh đạo xây dựng văn hóa cách mạng của Đảng và dân tộc ta.

Sở dĩ chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh giữ vai trò chủ đạo trong xây dựng văn hóa là vì chính bản chất văn hóa tiên tiến và khoa học của nó. Các nhà sáng lập ra nó đã tiếp thu triệt để, cải tạo và xây dựng triệt để những ưu điểm mang tính lịch sử, tính văn hóa điển hình, có giá trị nhất trong lịch sử phát triển văn hóa, tư tưởng nhân loại. Biến nó trở thành thứ vũ khí sắc bén của giai cấp vô sản, trở thành nguồn văn hóa quý báu nhất của thời đại, nguồn tài sản tinh thần quý giá nhất của các dân tộc đang đấu tranh vì hòa bình, độc lập, tự do và XHCN.

Thấm nhuần vai trò chủ đạo của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta luôn coi trọng xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Trong đó, coi “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”⁽⁶⁾. Phát triển văn hóa hướng đến “sự hoàn thiện nhân cách con người và xây dựng con người để phát triển văn hóa,…”⁽⁷⁾. Dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nền văn hóa Việt Nam mang đậm các đặc trưng “dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học”, lấy chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm tư tưởng chủ đạo, lấy việc “chăm lo xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện,… hướng đến chân - thiện - mỹ⁽⁸⁾ làm mục tiêu phát triển. Đó cũng chính là đặc trưng của văn hóa XHCN mà chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đề cao.

Trong điều kiện đổi mới và hội nhập, cùng với việc thực hiện kinh tế thị trường định hướng XHCN, các trào lưu tư tưởng nở rộ, con người khó tránh khỏi ảnh hưởng của các trào lưu đó. Lợi dụng những khiếm khuyết trong quá trình xây dựng CNXH, giai cấp tư sản và các thế lực “diễn biến hòa bình” luôn tăng cường tuyên truyền cho cái gọi làđa nguyên hóa văn hóa; xuyên tạc, bóp méo vai trò chủ đạo, dẫn đường của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, thay vào đó, coi đa nguyên hóa văn hóa mới là vai trò chủ đạo. Mục tiêu của họ là tạo nên sự hỗn loạn về văn hóa, tư tưởng, làm mất đi trụ cột nâng đỡ về tinh thần của dân tộc ta, làm rối ren hệ ý thức tư tưởng trong nội bộ Đảng, dẫn đến sự hỗn loạn về kinh tế, chính trị và cuối cùng là sự sụp đổ chế độ như đã từng diễn ra ở Liên Xô và các nước XHCN ở Đông Âu trong những thập niên cuối thế kỷ XX.

Trong bối cảnh đó, chúng ta càng phải nâng cao tinh thần cảnh giác, kiên trì vai trò chủ đạo của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong lĩnh vực phát triển văn hóa. Đây là một công việc khó khăn và vô cùng phức tạp, nhất là trong điều kiện có nhiều thay đổi không giống như trước kia. Lênin đã từng chỉ ra: “Trong một thời kỳ khủng hoảng gay gắt, trong vòng vài tuần có thể giành được thắng lợi về chính trị. Trong một cuộc chiến tranh, trong vài tháng có thể giành được thắng lợi, nhưng trong lĩnh vực văn hóa thì trong thời gian như thế, không thể giành được thắng lợi; vì do chính ngay bản chất của sự việc, nên cần phải một thời gian dài hơn, và phải thích ứng với thời gian dài hơn đó, phải tính toán công việc của mình, phải tỏ ra hết sức kiên quyết, bền bỉ và có hệ thống. Không có những đức tính đó, thì ngay việc giáo dục chính trị cũng không thể làm được”⁽⁹⁾

3. Tăng cường nghiên cứu, xây dựng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Ngày nay, thế giới luôn phát triển đa dạng với nhiều diễn biến phức tạp, khó lường. Cùng với quá trình toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế được đẩy mạnh, là quá trình giao thoa, tiếp biến văn hóa diễn ra sâu rộng trên khắp thế giới. Sự giao thoa của các nền văn hóa tác động và làm thay đổi mạnh mẽ tính văn hóa, phong tục, tập quán và các tổ chức xã hội của mỗi quốc gia. Trước hết, là làm thay đổi sâu sắc quan điểm nhân sinh, quan điểm giá trị con người và ảnh hưởng trực tiếp đến các lĩnh vực văn hóa - xã hội, như giáo dục, đào tạo; khoa học, công nghệ và văn học, nghệ thuật,… Những thay đổi đó, đặt ra nhiều vấn đề cấp bách đối với các dân tộc và nhất là với các Đảng cầm quyền.

Việc nghiên cứu, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói chung và trong lĩnh vực văn hóa nói riêng là đòi hỏi khách quan, khoa học, giúp cho Đảng hoạch định đường lối, chính sách ngày càng phù hợp hơn với thực tiễn. Sự giáo điều, rập khuôn máy móc chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh chỉ là cách dẫn đến duy ý chí, quan liêu, xa rời thực tiễn.

Chủ tịch Hồ Chí Minh là người dày công nghiên cứu, vận dụng và phát triểnsáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam. Những quan điểm, tư tưởng của Người mang ý nghĩa thời đại sâu sắc, “cách mạng nhất” và “chân chính nhất” được kết tinh từ những Tinh hoa và khí phách của dân tộc, lương lâm của thời đại mà ai ai trên thế giới này cũng có thể học tập. Cống hiến về lý luận của Chủ tịch Hồ Chí Minh được thực tiễn cách mạng Việt Nam và cách mạng thế giới trong thế kỷ XX chứng thực. Điều đó, khiến cho Hồ Chí Minh được UNESCO tôn vinh là Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hóa thế giới. Ở Người, luôn “tỏa ra một nền văn hóa của tương lai”. Cùng với chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trở thành nền tảng tư tưởng của Đảng, kim chỉ nam hành động của cách mạng Việt Nam.

Quán triệt sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh, các thế hệ lãnh đạo cách mạng Việt Nam luôn trung thành, kiên trì nghiên cứu và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng của Người, giương cao ngọn cờ độc lập dân tộc gắn liền với CNXH, chèo lái con thuyền cách mạng Việt Nam vượt qua mọi ghềnh thác hiểm nguy, vượt qua muôn vàn sóng dữ, cập bến vinh quang.

Bên cạnh những thành quả đạt được rất cơ bản, công tác nghiên cứu lý luận của Đảng, nhất là trong lĩnh vực văn hóa, tư tưởng vẫn còn những yếu kém, bất cập. Nhìn từ góc độ văn hóa, có nhiều nội dung văn hóa, tư tưởng có biểu hiện xuống cấp, suy thoái, gây ảnh hưởng xấu đến nền tảng văn hóa, xã hội. Có thể thấy, những nhược thể trong văn hóa, tư tưởng đều có nguyên nhân từ những hạn chế về lý luận. Biểu hiện tập trung là sự phát triển văn hóa từ tiểu nông đi lên nền văn hóa hậu công nghiệp, nhất là đi lên trong điều kiện kinh tế thị trường, trong mô hình rút ngắn; những vấn đề lý luận về kinh tế tri thức; về xã hội hóa các hoat động giáo dục - đào tạo, khoa học - công nghệ, văn hóa - nghệ thuật, an sinh xã hội,... vẫn chưa thực sự được làm sáng tỏ. Lênin đã từng chỉ rõ: “Trong một nước nông nghiệp thì tính tự phát tiểu tư sản là kẻ thù chính của CNXH”⁽¹⁰⁾.

Theo Lênin, “tính tự phát tiểu tư sản” tạo ra ba kẻ thù chính đáng sợ nhất, đó là: Tính kiêu ngạo cộng sản chủ nghĩa, làm cản trở nhận thức quy luật về con đường phát triển; nạn mù chữ (nạn dốt) là một thứ giặc nội xâm làm suy yếu dân tộc, ngăn cản sự phát triển của CNXH; nạn hối lộ, thúc đẩy sự phát triển của chủ nghĩa cá nhân, làm sinh ra nhiều căn bệnh trong Đảng như lối sống hưởng thụ, mua quan bán chức, lợi dụng quyền lực nhân dân phục vụ lợi ích cá nhân. Lênin cũng chỉ ra rằng: “ba kẻ thù chính đang đứng trước mỗi người, bất kể người đó làm việc gì, ở cương vị nào, nếu người đó là một đảng viên cộng sản”⁽¹¹⁾. Và,“đó là một cái ung nhọt mà người ta không thể dùng một thắng lợi quân sự và một cải cách chính trị nào để chữa khỏi được. Trên thực chất không thể dùng những thắng lợi quân sự và những cải cách chính trị để chữa khỏi cái ung nhọt ấy mà chỉ có nâng cao trình độ văn hóa lên mới có thể chữa khỏi được”.

Quá trình đổi mới xây dựng đất nước ta, nhiều biểu hiện liên quan đến những căn bệnh mà Lênin chỉ ra vẫn hiện hữu. Nếu không được các nhà nghiên cứu lý luận đánh giá, phân tích và giải đáp thấu đáo về phương diện lý luận thì văn hóa tiểu nông vẫn còn ngự trị trong nền văn hóa công nghiệp. Và những căn bệnh như trên vẫn chưa thể giải quyết.

Chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho dù là “học thuyết vạn năng và chính xác nhất”, là “đỉnh cao nhất của khoa học xã hội với tinh thần cách mạng...”thì bản thân nó cũng không thể giải đáp đầy đủ, chi tiết và cặn kẽ mọi vấn đề ở mọi thời đại cũng như ở mọi quốc gia. Vì vậy, việc nghiên cứu, phát triển chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cùng với tiến trình phát triển thực tiễn của lịch sử dân tộc và thời đại là đòi hỏi khách quan, khoa học. Chỉ có như vậy, mới có được hệ thống lý luận tiên phong, vũ khí tư tưởng sắc bén trong “cách mạng vận động” của Đảng. Thông qua sáng tạo lý luận để thúc đẩy sáng tạo nghiên cứu, sáng tạo chế độ, sáng tạo khoa học - kỹ thuật, sáng tạo văn hóa và sáng tạo trên nhiều phương diện khác./.

____________________________

(1) (4) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2011, t.12, tr.563, 288-289.

(2) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI. Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2011, tr.88.

(3) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII. Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, H, 2016, tr.199.

(5) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đảng Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H, 2000, t.7, tr.318.

(6) (7) (8) Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ chín Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Văn phòng Trung ương Đảng, H, 2014, tr.48, 48, 49.

(9) (10) (11) V.I. Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1977, t. 44, tr.217, 218, 218, 217.

Theo Phương Vinh/Tạp chí Tuyên giáo