Khu lưu niệm Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ ở xã Phù Khê - thị xã Từ Sơn - Bắc Ninh. Ảnh: soctrang.vn

Là người chiến sĩ cộng sản chân chính, đồng chí Nguyễn Văn Cừ có quan điểm đúng đắn về vai trò quần chúng từ rất sớm và thực hiện hết sức thành công trong thực tiễn hoạt động cách mạng. Hoạt động tại vùng mỏ than Đông Bắc, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã tham gia phong trào “vô sản hóa”, hòa mình vào quần chúng, thâm nhập thực tiễn, xây dựng tổ chức Hội, tuyên truyền và giác ngộ công nhân.

Thực hiện chủ trương "Vô sản hóa" hết sức đúng đắn của Hội nghị Kỳ bộ Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội Bắc Kỳ ngày 28/9/1928, sau khi thành lập Đông Dương Cộng sản Đảng, việc chỉ đạo đối với phong trào công nhân và phong trào cộng sản ở vùng mỏ được đặc biệt chú trọng và tăng cường. Đồng chí Nguyễn Văn Cừ được cử đi "Vô sản hóa", gây cơ sở, xây dựng tổ chức ở Vàng Danh theo chủ trương đó.

Ở mỏ than Vàng Danh, đồng chí Nguyễn Văn Cừ cùng làm việc, cùng ăn, cùng ở với anh em công nhân, cùng chịu đựng, chia sẻ nỗi khổ cực với những người phu mỏ - những người sống “dưới đáy” của cuộc đời nô lệ. Ngay từ đầu, đồng chí đã hòa mình với công nhân, nói chuyện với anh chị em đồng chí, vạch cho họ thấy những thủ đoạn bóc lột tàn ác của bọn chủ và tay sai, thức tỉnh ở họ tinh thần đấu tranh chống chế độ bất công để giành lấy quyền sống. Như vậy, đồng chí Nguyễn Văn Cừ nhận thức rất rõ vai trò quần chúng. Người cách mạng chỉ có thể thực hiện công tác của mình theo đường lối quần chúng. Vì vậy, chỉ có thể tự giác tham gia phong trào quần chúng mới có thể cùng quần chúng kết thành một khối vững chắc trên lập trường giai cấp vô sản.

Thường xuyên tuyên truyền giáo dục quần chúng về đường lối, chính sách của Đảng, về phương pháp cách mạng. Đồng chí giảng giải cho anh chị em công nhân hiểu sơ lược về chủ nghĩa Mác-Lênin, về Cách mạng Tháng Mười Nga. Đồng chí vận động công nhân lập các hội ái hữu, tương tế giúp đỡ lẫn nhau. Năm 1929, toàn khu mỏ Đông Bắc đã có 4 chi bộ Việt Nam Cách mạng Thanh niên được chuyển đổi thành tổ chức chi bộ Đông Dương Cộng sản Đảng. Cuối năm 1929, đồng chí Nguyễn Văn Cừ được phân công về phụ trách tổ chức đảng tại mỏ than Mạo Khê, nơi có phong trào đấu tranh mạnh mẽ nhưng đang bị địch đàn áp. Với kinh nghiệm bám sát cuộc sống của thợ thuyền, phong trào cách mạng ở đây dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã dần hồi phục và từng bước phát triển.

Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Đông Dương được thành lập, cuối tháng 2, đồng chí Nguyễn Văn Cừ cùng một số đồng chí khác đã tổ chức thành lập chi bộ Đảng Cộng sản Đông Dương tại mỏ than Mạo Khê. Sau khi chi bộ mỏ than Mạo Khê được thành lập, đồng chí Nguyễn Văn Cừ được tổ chức phân công là phái viên của Trung ương lâm thời tại vùng mỏ. Với sự hoạt động năng động và có hiệu quả của đồng chí Nguyễn Văn Cừ, lần lượt các chi bộ Đảng được thành lập Hòn Gai, Cẩm Phả, Cửa Ông, Uông Bí, Vàng Danh.

Để thống nhất chỉ đạo phong trào đấu tranh ở vùng mỏ, sau Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương tháng 10/1930, Xứ ủy Bắc kỳ quyết định thành lập Đặc khu ủy mỏ Đông Bắc và đồng chí Nguyễn Văn Cừ được cử làm đại diện Xứ ủy tại Đặc khu. Trên cương vị mới, đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã cùng các đồng chí trong Đặc khu ủy chỉ đạo phong trào đấu tranh của công nhân vùng mỏ với các cuộc đấu tranh ủng hộ Xô Viết Nghệ Tĩnh, Kỷ niệm Cách mạng Tháng Mười Nga, cắm cờ búa liềm vào ngày 1/5 trên núi Bài Thơ, rải truyền đơn trên đường phố Cẩm Phả, đấu tranh đòi chủ mỏ tăng lương, giảm giờ làm…

Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, nhưng không phải hễ có khả năng cách mạng là biết làm cách mạng. Phải biết khơi gợi, vận dụng, biến những khả năng ấy thành lực lượng thực sự mạnh mẽ. Hướng dẫn quần chúng vào con đường đấu tranh mà tự bản thân quần chúng thấy cần thiết, đúng đắn, đưa lại lợi ích ước mong cho họ thì dù phải hy sinh tính mạng họ cũng sẵn sàng để bảo vệ cách mạng, chiến đấu cho lý tưởng cách mạng thắng lợi.

Nhờ nhận thức hết sức đúng đắn, sâu sắc vấn đề trên, trong quá trình hoạt động thực tiễn, đồng chí Nguyễn Văn Cừ luôn luôn coi lợi ích của đông đảo quần chúng là lợi ích cao nhất của Đảng. Giữ vững mối liên hệ giữa Đảng với quần chúng ngay trong những lúc phong trào quần chúng gặp khó khăn nhất.

Trong và sau cao trào cách mạng 1930 - 1931, thực dân Pháp điên cuồng đàn áp, khủng bố phong trào cách mạng. Tháng 2/1931, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bị sa vào tay địch. Bị tra tấn, ăn uống cực khổ, chế độ nhà tù khắc nghiệt, bị đưa đi khắp các nhà tù Hòn Gai, Hải Phòng, Hỏa Lò Hà Nội rồi Côn Đảo, đồng chí vẫn giữ vững ý chí kiên cường của người chiến sĩ cách mạng. Đồng chí Nguyễn Văn Cừ cùng một số các đồng chí khác có trình độ lý luận và qua thực tế đấu tranh đã thực sự “biến nhà tù đế quốc thành trường học cách mạng”. Ở đâu đồng chí Nguyễn Văn Cừ cũng tranh thủ học tập và giúp đỡ các đồng chí học tập. Với phong cách giản dị, vui vẻ, tận tình, ở đâu đồng chí cũng được anh em yêu mến. Ngoài việc giảng dạy, đồng chí Nguyễn Văn Cừ còn tích cực học tập thêm kinh tế chính trị, ngoại ngữ, lịch sử thế giới, trao đổi với các đồng chí khác về kinh nghiệm phương pháp vận động quần chúng công nông, tập diễn thuyết trước đông người...

Chính nhờ tinh thần lạc quan cộng sản, ý chí đấu tranh kiên cường, biến nhà tù đế quốc thành trường học cộng sản, thành nơi rèn luyện ý chí cách mạng, nên trước thắng lợi của phong trào mặt trận dân chủ năm 1936, phong trào đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân ta, thực dân Pháp buộc phải thả đồng chí Nguyễn Văn Cừ cùng các chiến sĩ khác ở nhà tù Côn Đảo trở về. Các đồng chí bắt tay ngay vào nhiệm vụ mới trong thời kỳ mới của cách mạng.

Nhận thức về đường lối, chiến lược, sách lược cách mạng, về vai trò quần chúng và những quan điểm về công tác quần chúng của đồng chí Nguyễn Văn Cừ là cả quá trình nhận thức, rèn luyện, đấu tranh gian khổ trong thực tiễn cách mạng. Ngay khi ở trong tù ra, đồng chí Nguyễn Văn Cừ cùng các đồng chí khác phải thực hiện nhiệm vụ quan trọng, cấp bách là khôi phục lại hệ thống tổ chức Đảng đã bị địch khủng bố phá vỡ những năm 1930 - 1935 của thực dân Pháp. Tháng 8/1937, đồng chí được cử đi dự hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng họp từ ngày 25/8 đến 4/9/1937 tại Bà Điểm, Hóc Môn (Gia Định). Tại Hội nghị đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã phát biểu một bài rất xúc tích và sâu sắc về công tác vận động quần chúng.

Theo đồng chí Nguyễn Văn Cừ, các đảng bộ cơ sở phải hết sức coi trọng việc phát huy sáng kiến, phải linh hoạt trong công tác vận động quần chúng. Trên cơ sở đó, Nghị quyết Hội nghị quyết định: “Đảng phải dùng cách chỉ đạo các hội quần chúng về mặt chính trị một cách xác đáng và lanh lẹ…, các cấp đảng bộ phải chú ý lấy những phần tử công nhân, nông dân, phụ nữ, người dân tộc thiểu số và người lao động ngoại quốc vào cơ quan chỉ đạo của Đảng” . Nghị quyết còn đề ra nhiệm vụ vận động công nhân, nông dân, thanh niên, phụ nữ, vấn đề cứu tế bình dân… để lôi kéo, tập hợp mọi tầng lớp nhân dân.

Sau hội nghị, đồng chí Nguyễn Văn Cừ được cử ra chỉ đạo phong trào cách mạng ngoài Bắc. Đồng chí bắt tay ngay vào công việc thành lập Liên xứ ủy Bắc - Trung kỳ. Đồng chí Nguyễn Văn Cừ luôn quan tâm đến công tác vận động công nhân, lãnh đạo rất sát phong trào ái hữu, nghiệp đoàn. Đồng chí thường trực tiếp đến giảng giải ở các lớp huấn luyện, đào tạo cán bộ ở Hà Nội. Thường xuyên kiểm tra đi sát phong trào quần chúng, giữ vững mối quan hệ giữa Đảng và quần chúng, kịp thời uốn nắn, chỉ đạo những lệch lạc vướng mắc trong phong trào. Khi ấy trong một số cán bộ có biểu hiện chủ nghĩa thành phần, đồng chí đã cho mọi người nhận rõ: Đảng ta là Đảng của giai cấp công nhân, Đảng phải hết sức coi trọng phong trào công nhân, kết nạp những công nhân ưu tú vào Đảng, nhưng cũng phải tránh những khuynh hướng sai lầm của chủ nghĩa thành phần mà sinh ra hẹp hòi với những anh chị em ở giai cấp khác đã được rèn luyện và đứng vững trên lập trường của giai cấp công nhân. Với tác phong giản dị, vui vẻ, gần gũi, sâu sát từ công nhân, thợ thuyền, nông dân, tiểu thương đến học sinh, trí thức, tất cả những phong trào, những cơ sở đồng chí đến đều được quần chúng đùm bọc che chở.

Tháng 3/1938, đồng chí Nguyễn Văn Cừ bí mật rời Hà Nội đi Sài Gòn dự Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Hội nghị được tổ chức tại làng Tân Thới Nhất, Hóc Môn (Gia Định) từ ngày 29/3 đến ngày 30/3/1938. Tham dự Hội nghị có các đồng chí Hà Huy Tập, Lê Hồng Phong, Nguyễn Văn Cừ, Nguyễn Chí Diểu, Võ Văn Tần, Nguyễn Thị Minh Khai, Lê Duẩn và một số đồng chí khác. Hội nghị bàn những vấn đề rất quan trọng của cách mạng Việt Nam. Sau khi nhận định một số thay đổi trong chính sách cai trị của chính quyền thực dân, Hội nghị phân tích kỹ thái độ chính trị của các đảng phái ở Việt Nam, đánh giá phong trào quần chúng và kiểm điểm công tác vận động quần chúng của Đảng.

Hội nghị đã bầu Ban Chấp hành Trung ương gồm 11 người, trong đó 9 người ở trong nước, 2 người ở nước ngoài là Nguyễn Ái Quốc và Phùng Chí Kiên. Đồng chí Nguyễn Văn Cừ được bầu làm Tổng Bí thư của Đảng. 

Là Tổng Bí thư của Đảng khi mới 26 tuổi, đồng chí Nguyễn Văn Cừ thực sự là một lãnh tụ xuất sắc, một nhà lý luận và kết hợp lý luận với thực tiễn tài giỏi. Lúc này tình hình trong nước và thế giới có nhiều diễn biến phức tạp, nhưng dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng đứng đầu là đồng chí Nguyễn Văn Cừ phong trào cách mạng vẫn phát triển vững chắc. Biểu hiện cao nhất của phong trào đấu tranh trong thời kỳ này là cuộc biểu dương lực lượng tại khu Đấu Xảo, Hà Nội ngày 1/5/1938 do đồng chí Nguyễn Văn Cừ trực tiếp chỉ đạo. Giữ cương vị cao nhất của Đảng, của cách mạng, đồng chí Nguyễn Văn Cừ luôn luôn tin tưởng vững chắc vào khả năng vô tận của quần chúng, khơi gợi sự tự giác của quần chúng, không ngừng nâng cao giác ngộ chính trị cho quần chúng, giữ vững mối liên hệ giữa Đảng và quần chúng. Đồng chí hết sức chú ý giáo dục quần chúng một cách thường xuyên và có hệ thống.

Trong quá trình hoạt động cách mạng và trên cương vị Tổng Bí thư, đồng chí Nguyễn Văn Cừ có nhiều tác phẩm và bài viết mang tính sáng tạo về mặt lý luận và có giá trị thực tiễn sâu sắc. Trong những năm 1938 - 1939, đồng chí viết nhiều bài đăng trên báo Dân chúng. Với các bút danh D.C., Trí Thành, T., T.H., Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ đã viết nhiều bài cho báo Dân chúng và một số báo xuất bản công khai khác. Đặc biệt, trong thời gian trên cương vị Tổng Bí thư với bút danh Trí Cường, đồng chí Nguyễn Văn Cừ hoàn thành tác phẩm Tự chỉ trích nổi tiếng.

Thông qua tác phẩm, trước hết đồng chí Nguyễn Văn Cừ chỉ đạo triển khai cuộc đấu tranh trên cả nước nhằm vạch mặt bọn tờrốtkít giả danh cách mạng, tiến hành tự phê bình và phê bình, nâng cao sức chiến đấu của Đảng, nghiêm khắc lên án, chỉ trích những khuynh hướng cô độc, hẹp hòi và khuynh hướng hữu khuynh thỏa hiệp với bọn tờrốtkít, tăng cường sự đoàn kết, thống nhất trong Đảng.

Khẳng định "cách mạng là sự nghiệp của quần chúng" đồng chí Nguyễn Văn Cừ luôn tin tưởng vững chắc vào khả năng vô tận của quần chúng, luôn đi sát phong trào quần chúng tuyên truyền, giáo dục, động viên quần chúng. Giữ vững mối liên hệ giữa Đảng với quần chúng ngay cả những lúc phong trào gặp khó khăn nhất, kịp thời giúp đỡ chỉ đạo đưa phong trào cách mạng vượt mọi khó khăn thử thách. Mỗi phong trào đấu tranh kể cả đấu tranh trực diện với kẻ thù hay đấu tranh nội bộ để củng cố sức mạnh, tăng cường đoàn kết thống nhất trong Đảng đều có tác dụng như một cuộc tập dượt cách mạng mà qua đó bản thân cán bộ, đảng viên cũng như quần chúng cũng được tôi luyện, thử thách và trưởng thành để có thể hoàn thành trách nhiệm lớn lao hơn trong cuộc đấu tranh giành chính quyền sau này.

Ngày hôm nay, nhìn lại “Những quan điểm về vai trò quần chúng của đồng chí Nguyễn Văn Cừ và hoạt động thực tiễn của đồng chí về giữ vững mối liên hệ giữa Đảng và quần chúng”, chúng ta càng thấy rõ công lao vô cùng to lớn của đồng chí với Cách mạng Việt Nam. Đồng chí là nhà lãnh đạo chính trị xuất sắc, là nhà lý luận, kết hợp lý luận với thực tiễn nhuần nhuyễn của Đảng ta, đồng chí là hiện thân của mối liên hệ giữa Đảng với quần chúng.

Học tập gương của đồng chí Nguyễn Văn Cừ, trước yêu cầu cấp bách của nhiệm vụ cách mạng trong thời kỳ mới đòi hỏi mỗi chúng ta phải thực sự đổi mới, đi đúng đường lối quần chúng, thực sự "Lấy dân làm gốc". Coi lợi ích của đông đảo quần chúng là lợi ích cao nhất của Đảng, mỗi hành động của chúng ta đều phải vì lợi ích của quần chúng, vì hạnh phúc của Nhân dân.

Nguyễn Tuấn Anh -  Nguyên Trưởng ban Tuyên giáo,

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam