Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, trong đó dân tộc Kinh chiếm 85,3%; còn 53 dân tộc anh em với khoảng 14 triệu người chiếm 14,7% dân số cả nước. Các dân tộc thiểu số cư trú trên địa bàn rộng, thuộc 51 huyện, 5.453 xã và gần 50 ngàn khu dân cư. Trải qua lịch sử mấy nghìn năm dựng nước và giữ nước, truyền thống đoàn kết của dân tộc Việt Nam được hình thành và phát triển. Người dân Việt Nam gắn bó với nhau bởi nghĩa "đồng bào", dù sống ở đâu đều có chung cội nguồn, chung một ngày Giỗ Tổ Hùng Vương.
Phát huy truyền thống đoàn kết, đồng thuận của nhân dân, Đảng ta luôn luôn xác định sứ mệnh kế thừa và phát huy truyền thống đại đoàn kết dân tộc là một nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam. Truyền thống đoàn kết dân tộc đó được phát huy trong quá trình đấu tranh giành độc lập, giải phóng dân tộc và phát triển phồn vinh dân tộc, Đảng đã đoàn kết dẫn dắt nhân dân các dân tộc đi theo con đường xã hội chủ nghĩa, thực hiện mục tiêu "Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".
Từ khi đất nước ta giành được độc lập, dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự điều hành, quản lý của Nhà nước đã thực hiện chính sách dân tộc nhất quán là "Bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng, giúp đỡ nhau cùng phát triển" và đã đạt được những thành tựu quan trọng trong các lĩnh vực về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng; khối đại đoàn kết giữa các dân tộc ngày càng bền chặt. Tuy nhiên, vấn đề dân tộc và giải quyết vấn đề dân tộc, đoàn kết dân tộc ở nước ta không thể nhanh chóng giải quyết trong một thời gian ngắn do một số nguyên nhân bên trong như vấn đề lịch sử, sự khác nhau giữa các dân tộc được hình thành trong lịch sử, trong quá trình phát triển kinh tế, giữ gìn bản sắc văn hoá… Đồng thời, vấn đề dân tộc, đoàn kết dân tộc còn bị tác động, ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố từ bên ngoài của nhân tố dân tộc, nhân tố tôn giáo trong môi trường quốc tế với tư tưởng “đấu tranh vì nhân quyền”, “quyền tự quyết của các dân tộc” và hoạt động chủ nghĩa ly khai dân tộc, hẹp hòi dân tộc… làm cho nhân tố dân tộc, vấn đề dân tộc, mâu thuẫn dân tộc xuất hiện. Trong những năm gần đây, nhiều cuộc xung đột sắc tộc xảy ra cướp đi hàng triệu sinh mạng ở nhiều quốc gia trên khắp các châu lục. Xét trên một bình diện chung, những xung đột dân tộc nảy sinh là do xung đột về lợi ích giữa các dân tộc.
Đối với Việt Nam, các thế lực thù địch luôn tìm cách phá hoại khối đại đoàn kết các dân tộc, chia rẽ dân tộc, nhất là chia rẽ đồng bào các dân tộc thiểu số với đồng bào Kinh, kích động ly khai, tự trị dân tộc, làm suy yếu, đi đến thôn tính nền độc lập của nhân dân ta; chia rẽ các dân tộc với Đảng, Nhà nước và chế độ, phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc. Để thực hiện âm mưu chống phá cách mạng Việt Nam, các thế lực thù địch đã và đang tiến hành bằng nhiều phương thức, thủ đoạn. Trước kia, chúng thường hoạt động bí mật, lén lút, ta khó phát hiện, ngày nay chúng chuyển sang phương thức hoạt động mới núp dưới chiêu bài "dân chủ, nhân quyền", vừa bí mật, vừa "công khai hoá, quốc tế hoá", kêu gọi bên ngoài can thiệp khi bị xử lý, gắn vấn đề nhân quyền với vấn đề dân tộc, tôn giáo, tăng cường phát triển các hình thức tôn giáo ở các vùng dân tộc thiểu số để tập hợp quần chúng tín đồ là đồng bào dân tộc thiểu số, nhất là những vùng trọng yếu về an ninh, quốc phòng ở khu vực Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam Bộ. Hoạt động cụ thể đối với từng dân tộc, từng vùng dân tộc có khác nhau, nhưng nổi lên trong giai đoạn hiện nay là chúng đang triệt để lợi dụng những điều kiện mới của thế giới và trong nước, nhằm đẩy mạnh các hoạt động chống phá cách mạng Việt Nam bằng "Chiến lược diễn biến hoà bình", khi có thời cơ, điều kiện thì hoạt động bạo loạn, lật đổ. Ý đồ của chúng là kết hợp tổ chức lực lượng từ bên ngoài với tạo dựng lực lượng ở bên trong, gây ảnh hưởng trong các vùng dân tộc, gắn với vấn đề tôn giáo, nhằm âm mưu "quốc tế hoá" các sự kiện; "tôn giáo hoá" vấn đề dân tộc, kích động và bóp méo vấn đề dân chủ, nhân quyền trong dân tộc bằng nhiều phương thức, thủ đoạn hoạt động mới.
Sự liên kết, phối hợp, cấu kết trực tiếp giữa các đối tượng trong - ngoài nước diễn ra khá chặt chẽ, thường xuyên. Thực tế các “điểm nóng” về chính trị - xã hội xảy ra ở khu vực Tây Nguyên, Tây Bắc, Tây Nam Bộ trong những năm gần đây cho thấy sự chỉ đạo, hậu thuẫn trực tiếp của các đối tượng bên ngoài là một yếu tố thúc đẩy bọn phản động trong nước hoạt động kích động đồng bào, nhằm chia rẽ khối đại đoàn kết giữa các dân tộc, kích động tư tưởng dân tộc hẹp hòi, đòi ly khai, tự trị, thực hiện âm mưu quốc tế hoá vấn đề dân tộc bằng nhiều thủ đoạn. Chúng thường lợi dụng những khó khăn về đời sống và những hạn chế trong việc thực hiện chính sách dân tộc, tôn giáo và các chính sách phát triển kinh tế - xã hội ở vùng dân tộc để tuyên truyền, kích động chống đối, khơi lại các mâu thuẫn, xung đột xảy ra giữa các dân tộc trong quá khứ. Lợi dụng chính sách đổi mới và chính sách tôn trọng tự do tín ngưỡng của Đảng và Nhà nước ta để đẩy mạnh hoạt động tuyên truyền, như: thông qua các hoạt động từ thiện, du lịch, hợp tác... để chuyển tiền, kinh sách vào hoạt động tuyên truyền đạo trái pháp luật, sử dụng các phương tiện thông tin đại chúng, kết hợp với các hình thức như dùng video, Youtube, Facebook… để phát tán, tuyên truyền đạo trái phép vào các vùng dân tộc thiểu số; kết hợp với các thủ đoạn giúp đỡ vật chất, thăm hỏi động viên tinh thần, tài trợ cho con em những người theo đạo để lôi kéo phát triển đạo và kích động để chia rẽ dân tộc, xuyên tạc, vu cáo, đả kích chế độ ta... hòng phá hoại khối đại đoàn kết các dân tộc.
Trong quá khứ, hiện tại và tương lai, quan hệ dân tộc luôn là vấn đề quan trọng trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước. Công tác dân tộc, công tác tôn giáo có quan hệ với nhau và liên quan tới tất cả các lĩnh vực, liên quan đến lợi ích quốc gia, đòi hỏi phải có sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo, quản lý trực tiếp của Đảng và Nhà nước. Làm thế nào để xử lý một cách đúng đắn mối quan hệ dân tộc trong một quốc gia đa dân tộc để các dân tộc cùng đoàn kết, cùng phát triển, chống lại âm mưu đòi ly khai, tự trị. Điều đó đòi hỏi phải có chiến lược trong việc thực hiện chính sách dân tộc, bao gồm tất cả các lĩnh vực, vì đây là vấn đề rất quan trọng của quốc gia, liên quan đến sự sống còn của chế độ. Giải quyết hài hoà mối quan hệ lợi ích giữa các dân tộc trong một quốc gia thống nhất chúng ta mới tập hợp, đoàn kết được các dân tộc, thúc đẩy xã hội hài hoà, duy trì thống nhất đất nước và bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ. Chúng ta cần phải luôn luôn nắm chắc, toàn diện các vấn đề trong nước và ngoài nước, đồng thời xử lý đúng đắn vấn đề quan hệ dân tộc. Nhận thức và xử lý đúng đắn mối quan hệ lợi ích các dân tộc là vấn đề căn bản nhất trên cơ sở thực hiện nhất quán và kiên trì chính sách bình đẳng dân tộc, tăng cường đoàn kết dân tộc, thúc đẩy giúp đỡ nhau xây dựng bình đẳng, đoàn kết và phát triển trên các lĩnh vực. Cụ thể như sau:
Về chính trị: Đảm bảo quyền làm chủ của các dân tộc, chú trọng đào tạo, bồi dưỡng và bố trí cán bộ người dân tộc thiểu số, xây dựng đội ngũ cán bộ người dân tộc thiểu số ngày càng có khả năng đảm nhiệm nhiều hơn công việc của địa phương. Xây dựng cơ cấu các dân tộc có đủ thành phần tham gia trong Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp. Chính phủ có chính sách để từng dân tộc thiểu số dần dần tự quản lý lấy mọi công việc của dân tộc mình với sự hỗ trợ của các dân tộc anh em khác, nhằm thực hiện các dân tộc bình đẳng về mọi mặt. Thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở, bảo đảm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra". Xóa bỏ những quy định mang tính bất bình đẳng giữa các dân tộc và thành kiến giữa các dân tộc do lịch sử để lại. Các dân tộc được tự do bày tỏ tâm tư, nguyện vọng và mong muốn của mình thông qua tổ chức Mặt trận và các tổ chức đoàn thể các cấp để tập hợp kiến nghị với Đảng, Nhà nước.
Về kinh tế: Nhà nước cần xây dựng các chính sách phù hợp với từng vùng, miền, từng dân tộc trên cơ sở tăng cường ưu tiên các nguồn lực để phát triển kinh tế, xoá đói, giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tăng cường vận động, khuyến khích đồng bào các dân tộc thiểu số chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng sản xuất hàng hoá, gắn sản xuất với tiêu thụ sản phẩm. Tổ chức định canh, định cư gắn với nghiên cứu phát triển sinh kế bền vững theo quy hoạch cụ thể từng vùng, từng tiểu vùng cho phù hợp với phát triển nông nghiệp. Phát triển chăn nuôi, phát triển nghề rừng; trồng cây lương thực và cây công nghiệp… Nhà nước cần đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng cho vùng đồng bào dân tộc, bao gồm hệ thống "điện, đường, trường, trạm", tăng cường cho đồng bào tiếp cận với khoa học kỹ thuật...
Về văn hóa - xã hội: Có chính sách bảo tồn và phát triển tiếng nói, chữ viết của các dân tộc thiểu số, bảo tồn các di sản văn hoá vật thể và phi vật thể, như: di tích lịch sử - văn hóa, danh lam thắng cảnh, các làn điệu dân ca, các lễ hội... Tôn trọng tín ngưỡng, tôn giáo và phong tục tập quán của các dân tộc thiểu số; ứng xử hài hòa với sự khác nhau giữa các dân tộc, xử lý thoả đáng mâu thuẫn và vấn đề ảnh hưởng tới quan hệ dân tộc; làm tốt công tác định canh, định cư và thành thị hoá vùng dân tộc thiểu số. Tăng cường công tác quản lý và phục vụ, bảo đảm quyền lợi chính đáng của các dân tộc theo pháp luật. Chú ý nâng cao trình độ cho người dân các dân tộc thiểu số, phát triển loại trường thanh niên dân tộc vừa học vừa làm, xóa bỏ các hủ tục lạc hậu, đẩy mạnh việc vệ sinh phòng bệnh để giữ gìn sức khỏe của đồng bào…
Về đoàn kết các dân tộc: Tăng cường tuyên truyền, giáo dục đoàn kết các dân tộc, trong phát huy tinh thần dân tộc thì coi chủ nghĩa yêu nước là hạt nhân, làm cho tư tưởng dân tộc đa số và dân tộc thiểu số không tách rời nhau, ngày càng đoàn kết, gắn bó sâu sắc. Tuyên truyền vận động đồng bào đoàn kết dưới sự lãnh đạo của Đảng, chấp hành chính sách, pháp luật của Nhà nước. Kiên quyết tấn công và phòng ngừa các hoạt động chia rẽ, ly khai, phá hoại của các thế lực thù địch lợi dụng vấn đề tôn giáo được tiến hành ở trong và ngoài nước.
Trong bối cảnh thế giới hiện nay, khi những cuộc chiến tranh cục bộ, xung đột vũ trang, xung đột dân tộc, tôn giáo, các hoạt động can thiệp, lật đổ, ly khai… liên tục diễn ra ở nhiều nơi. Ở trong và ngoài nước, các thế lực thù địch đã và đang tìm mọi cách khoét sâu và lợi dụng những khó khăn của đồng bào các dân tộc thiểu số để xuyên tạc chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước, gây chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc, nhằm phá hoại sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của nhân dân ta, đòi hỏi hệ thống chính trị các cấp từ Trung ương đến cơ sở cần tăng cường củng cố khối đại đoàn kết dân tộc bằng việc giải quyết tốt vấn đề dân tộc gắn với vấn đề tôn giáo. Thực hiện tốt đường lối, chính sách dân tộc của Đảng, Nhà nước, giải quyết hài hoà mối quan hệ lợi ích giữa các dân tộc.
Nguyễn Hữu Dũng
Tiến sĩ, Phó Chủ tịch UBTW MTTQ Việt Nam