Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về bảo vệ môi trường

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có vai trò to lớn trong công tác vận động nhân dân tham gia bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Điều 144 Luật Bảo vệ môi trường năm 2014 quy định rõ trách nhiệm và quyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam: “1. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có trách nhiệm tuyên truyền, vận động các tổ chức thành viên và nhân dân tham gia hoạt động bảo vệ môi trường. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện tư vấn, phản biện, giám sát việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường theo quy định của pháp luật. Cơ quan quản lý nhà nước các cấp có trách nhiệm tạo điều kiện để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tham gia bảo vệ môi trường”1.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tuyên truyền cho nhân dân nắm rõ về tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu nhằm bảo đảm sức khỏe và chất lượng cuộc sống của nhân dân, góp phần quan trọng vào việc phát triển kinh tế - xã hội, ổn định chính trị, an ninh quốc gia và hội nhập quốc tế. Thông qua công tác tuyên truyền của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, nhân dân hiểu được bảo vệ môi trường vừa là quyền lợi vừa là nghĩa vụ, là biểu hiện của nếp sống văn hoá, đạo đức, là tiêu chí quan trọng của xã hội văn minh và là sự tiếp nối truyền thống yêu thiên nhiên, sống hài hoà với tự nhiên của dân tộc ta. Nhân dân là một trong các chủ thể quan trọng trong ứng phó với biến đổi khí hậu: “Ứng phó với biến đổi khí hậu là nhiệm vụ của toàn hệ thống chính trị, của toàn xã hội, của các cấp, các ngành, các tổ chức, mọi người dân và cần được tiến hành với sự đồng thuận và quyết tâm cao từ phạm vi địa phương, vùng, quốc gia đến toàn cầu”2.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp xây dựng chương trình, kế hoạch tuyên truyền cho nhân dân về đường lối, chủ trương của Đảng; chính sách và pháp luật của Nhà nước; vai trò, nhiệm vụ và những nội dung hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam về bảo vệ môi trường. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp chú trọng tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện các chương trình, kế hoạch thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường của cấp ủy, chính quyền, Mặt trận ở địa phương; nội dung hương ước, quy ước, cam kết bảo vệ môi trường ở các khu dân cư; các tập thể, cá nhân, mô hình, điển hình tiên tiến trong thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường và tổ chức kinh doanh, sản xuất, chăn nuôi, trồng trọt, chế biến sản phẩm… thân thiện với môi trường.

Mặt trận tuyên truyền, vận động nhân dân tích cực tham gia các hoạt động về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu

Vận động nhân dân tích cực, hăng hái tham gia các các hoạt động, các phong trào, các cuộc vận động, phát huy tiềm năng, sức mạnh tổng hợp của nhân dân tham gia bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Các hoạt động vận động nhân dân tham gia bảo vệ môi trường đã được tập trung về cơ sở dưới các hình thức, như: Trong các đợt cao điểm vận động “Tuần lễ nước sạch và vệ sinh môi trường”, “Ngày Môi trường Thế giới 5/6”, “Chiến dịch làm cho thế giới sạch hơn 22/9” và được tập trung đặc biệt vào các dịp kỉ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc, Tết Nguyên đán, Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc ở khu dân cư. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tỉnh, thành phố và Sở Tài nguyên - Môi trường đã xây dựng các mô hình điểm như: Mô hình điểm khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường” trong phong trào “Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường”, mô hình điểm “Xứ, họ đạo tham gia bao vệ tài nguyên - môi trường”... các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường tại các làng nghề; tổ chức lễ mít tinh, lễ phát động, tổ chức ra quân làm vệ sinh môi trường tại các cộng đồng dân cư. Ở cấp cơ sở, nhân dân hăng hái tham gia các phong trào hành động vì môi trường, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu: phong trào toàn dân tham gia bảo vệ môi trường, phong trào phòng, chống ô nhiễm môi trường do sản xuất làng nghề, canh tác, nuôi trồng thủy, hải sản… phong trào thực hiện vệ sinh an toàn thực phẩm, phong trào trồng cây xanh bảo vệ cảnh quan đường phố, ngõ xóm; không chặt, phá rừng làm nương rẫy, phong trào thu gom rác thải sinh hoạt, phong trào sử dụng nước sạch ở vùng nông thôn, phong trào làm chuồng, trại chăn nuôi gia súc xa nhà ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Trước tình hình hạn hán và xâm nhập mặn ảnh hưởng nghiêm trọng tại nhiều địa phương thuộc Đồng bằng sông Cửu Long, khu vực Tây Nguyên, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên nhiều tỉnh, thành phố đã tổ chức hỗ trợ, thăm hỏi, tặng thiết bị, vật trữ nước, trang thiết bị máy lọc nước mặn, nước sạch, vận động thiết lập các điểm cấp nước, cung cấp nước ngọt miễn phí và nhiều hoạt động hỗ trợ nhân dân khắc phục khó khăn. Trước những thiệt hại về người và tài sản do thiên tai lũ lụt ở miền Trung và Nam Trung Bộ (năm 2020), Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên đã tuyên truyền, vận động ủng hộ và tổ chức tiếp nhận, phân bổ kịp thời. Các tổ chức thành viên của Mặt trận đã phát động các phong trào thi đua phù hợp với từng tổ chức thành viên, như: Đoàn Thanh niên với phong trào “Thanh niên xung kích vì cuộc sống cộng đồng”, “Hành trình xanh”, Hội Phụ nữ với phong trào “Xây dựng gia đình 5 không, 3 sạch”, “Nói không với túi nilon khi đi chợ”, Hội Nông dân với phong trào “thực hiện nền nông nghiệp sạch”… góp phần thay đổi nhận thức và hình thành thói quen bảo vệ môi trường trong mỗi người dân.

Xây dựng và nhân rộng các mô hình, điển hình cộng đồng dân cư bảo vệ môi trường; xây dựng mới các mô hình khu dân cư phòng ngừa và ứng phó với biến đổi khí hậu

Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp thường xuyên phối hợp với các tổ chức thành viên và ngành Tài nguyên và Môi trường xây dựng và nhân rộng các mô hình, điển hình cộng đồng dân cư bảo vệ môi trường với các chủ đề “Lồng ghép nhiệm vụ bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu trong cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh”, “Khu dân cư tự quản bảo vệ môi trường”, “Khu dân cư thực hiện hài hoà xoá đói giảm nghèo và bảo vệ môi trường”; xây dựng mới các mô hình khu dân cư phòng ngừa và ứng phó với biến đổi khí hậu, nước biển dâng, khai thác và sử dụng hợp lý tài nguyên, bảo tồn và phát triển đa dạng sinh học.

Việc xây dựng các mô hình điểm đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi theo hướng tích cực bảo vệ môi trường của nhân dân. Ủy ban Mặt trận Tổ quốc các cấp phối hợp với ngành Tài nguyên và Môi trường để hướng dẫn, kiểm tra, tạo điều kiện hỗ trợ cho các khu dân cư xây dựng mô hình điểm thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường. Công tác tuyên truyền, vận động, giám sát của Mặt trận và công tác quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng và hiệu quả trong xây dựng mô hình điểm về bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó, Mặt trận Tổ quốc chú trọng phát huy vai trò của các cá nhân tiêu biểu, có uy tín trong nhân dân: cán bộ hưu trí, trưởng tộc, chức sắc tôn giáo... góp phần gia tăng sức mạnh trong việc vận động nhân dân tích cực tham gia công tác tự quản môi trường.

Ở các khu dân cư, hoạt động bảo vệ môi trường đã đi vào nền nếp, các địa phương nhân rộng mô hình điểm, tạo ra sự chuyển biến quan trọng về nhận thức và thay đổi hành vi theo hướng tích cực của cán bộ và nhân dân về nhiệm vụ bảo vệ môi trường, tập trung sức giải quyết một số vấn đề cấp bách về vệ sinh môi trường: tổng vệ sinh đường làng, ngõ phố; khơi thông cống rãnh thoát nước; dọn vệ sinh khu vực công cộng vào ngày thứ Bảy hằng tuần; phát động Tết trồng cây, nhắc nhở nhau sử dụng nước sạch, ăn chín uống sôi; xây dựng công trình vệ sinh, tổ chức cuộc sống gia đình với những hành động thân thiện, có lợi cho sự phát triển của tự nhiên và môi trường. Các phong trào thi đua phát triển mạnh mẽ góp phần thay đổi nhận thức và từng bước hình thành thói quen bảo vệ môi trường trong mỗi người dân; gắn công tác bảo vệ môi trường với phát triển bền vững; góp phần nâng cao chất lượng cảnh quan môi trường khu dân cư ngày càng “Xanh- Sạch- Đẹp” và làm cho mọi người dân có ý thức, kiến thức sống thân thiện với môi trường, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên.

Mặt trận vận động nhân dân xây dựng và thực hiện các quy ước, hương ước của cộng đồng dân cư, hướng vào công tác bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tham gia góp ý kiến vào dự thảo các văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, như: Dự thảo Luật Tài nguyên, Môi trường biển và hải đảo; dự thảo Luật Khí tượng thủy văn… Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp thường xuyên tổ chức tập hợp ý kiến nhân dân trên lĩnh vực tài nguyên, môi trường để phản ánh, kiến nghị với cấp uỷ, chính quyền các cấp, đặc biệt là báo cáo trước các kỳ họp của Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp; đồng thời phối hợp, tham gia cùng cấp ủy, chính quyền tổ chức đối thoại với nhân dân.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát động các phong trào tự quản, giám sát của nhân dân, giải quyết kịp thời các tranh chấp, mâu thuẫn, xung đột lợi ích trong sử dụng tài nguyên, góp phần đẩy mạnh công tác xã hội hóa, tăng cường sự đồng thuận xã hội đối với công tác quản lý, sử dụng tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu.

Công tác phối hợp đã đóng góp tích cực trong xây dựng tính tự quản, tự giác của người dân ở các cộng đồng dân cư về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Vai trò chủ thể của chính người dân ở khu dân cư thực hiện bảo vệ môi trường đã có chuyển biến tích cực từ nhận thức đến hành vi trong sản xuất, kinh doanh và tổ chức cuộc sống của hộ gia đình cũng như sinh hoạt của cộng đồng dân cư. Kết quả này đã góp phần rất tích cực trong việc hoàn thành các tiêu chí về môi trường của các địa phương đạt chuẩn nông thôn mới.

Công tác phối hợp trong giám sát, kiểm tra việc thực hiện quản lý, sử dụng tài nguyên thiên nhiên, chấp hành các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu của các doanh nghiệp, cá nhân và tổ chức ngày càng chặt chẽ, hiệu quả. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã phối hợp tổ chức các đợt giám sát việc quản lý, xử lý tình trạng khai thác cát sỏi trái phép gây sạt lở các bờ sông và tác động tiêu cực đến môi trường sống của nhân dân; vấn đề ô nhiễm môi trường tại các làng nghề truyền thống; những vấn đề môi trường mà nhân dân nêu ý kiến như: các dự án khai thác đá, tận thu khoáng sản Titan, tình trạng nhiễm mặn do sản xuất muối… Hầu hết những ý kiến, kiến nghị của nhân dân về ô nhiễm môi trường qua phản ánh của Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp đã được các cấp chính quyền xử lý, giải quyết.

Trong thời gian tới, cần tiếp tục phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tuyên truyền cho các tầng lớp nhân dân hiểu rõ về tầm quan trọng, các nhiệm vụ, giải pháp bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu đồng thời thực hiện nghiêm túc và hiệu quả việc lồng ghép nội dung bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu vào các phong trào, các cuộc vận động. Trước hết là tuyên truyền, vận động, thuyết phục nhân dân tích cực hưởng ứng và thực hiện Chương trình Toàn dân tham gia bảo vệ môi trường. Tiếp đó, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp chú trọng việc lựa chọn nội dung trọng tâm, trọng điểm để tập trung làm chuyển biến nhận thức và hành động của cán bộ và nhân dân, xây dựng các mô hình điểm, điển hình phong phú và sáng tạo ở các địa phương về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Bên cạnh đó, thường xuyên cung cấp tài liệu, tổ chức tập huấn cho cán bộ Mặt trận, các đoàn thể các cấp, nhất là Ban Công tác Mặt trận ở khu dân cư đáp ứng được nhiệm vụ vận động nhân dân tích cực tham gia bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Hơn nữa, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xây dựng và thực hiện các chương trình phối hợp có hiệu quả với Bộ Tài nguyên và Môi trường về việc thực hiện nhiệm vụ trên lĩnh vực tài nguyên và môi trường qua các giai đoạn. Ngoài ra, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam rất coi trọng việc tổ chức kiểm tra, hướng dẫn, tiến hành sơ, tổng kết nhân rộng mô hình điểm, điển hình về bảo vệ môi trường ở các địa phương.

Lê Thị Minh Hà

TS, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh

Vũ Thị Thanh Thủy

ThS, Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường

Chú thích:

1. Luật Môi trường năm 2014.

2. Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2008), Quyết định số: 158/2008/QĐ-TTg ngày 2/12/2008 về Chương trình mục tiêu Quốc gia về biến đổi khí hậu.