Mối quan hệ biện chứng giữa năng lực lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước với tiến trình chuyển đổi số quốc gia

Tiến trình chuyển đổi số đóng vai trò trung tâm của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đi cùng với sự phát triển với tốc độ nhanh của khoa học - công nghệ, đặc biệt là công nghệ và dữ liệu số, việc ứng dụng công nghệ số vào đời sống hằng ngày có mức độ ngày càng sâu rộng, đã làm biến chuyển một cách căn bản phương thức xã hội vận hành và phát triển. Chúng ta có thể thấy những dự báo về một mô hình chính trị, kinh tế, xã hội mới trên cơ sở ứng dụng công nghệ AI, Digital, Blockchain để tạo dựng một xã hội phát triển. “Mọi công dân đều có quyền và có thể chủ động tạo ra các giá trị cho người khác, cho xã hội,... cùng với đó là tư duy, giải pháp tổ chức nền kinh tế tài chính mới, những phương pháp luận mới cho trí tuệ nhân tạo”¹. Điều đó, hơn lúc nào hết, đặt ra vai trò của Đảng và Nhà nước phải dẫn dắt được tiến trình này.

Điều này đã được ý thức và đặt ra một cách cụ thể trong chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước khi chủ động tham gia vào cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư mà Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị đã nêu: “Nâng cao nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền về sự cấp thiết phải chủ động tham gia tích cực và có hiệu quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, coi đó là một nhiệm vụ trọng tâm. Đồng thời, Nghị quyết xác định nội dung cốt lõi của chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư của nước ta là thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trên tất cả các ngành, lĩnh vực, thúc đẩy Chuyển đổi số quốc gia. Các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội phải “tiên phong thực hiện chuyển đổi số”.

Chính trong bối cảnh này, đã chỉ ra cho chúng ta thấy mối quan hệ biện chứng giữa năng lực lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước với tiến trình chuyển đổi số quốc gia. Vai trò quan trọng mà tiến trình chuyển đổi số tác động đến toàn bộ bối cảnh chính trị - kinh tế - xã hội, đặt ra những thách thức, nhiệm vụ mới, đòi hỏi Đảng, Nhà nước phải có năng lực lãnh đạo, quản lý tiến trình này.

Đồng thời, thông qua việc tạo dựng năng lực lãnh đạo, quản lý tiến trình chuyển đổi số quốc gia, Đảng và Nhà nước cũng nâng cao năng lực của chính mình, khẳng định hơn vai trò lãnh đạo của Đảng, khả năng quản lý hiệu lực, hiệu quả của Nhà nước. Tiến trình chuyển đổi số quốc gia càng gia tốc, càng phát triển, càng đi vào chiều sâu và đạt được nhiều thành quả tích cực, thì mối quan hệ biện chứng này càng thể hiện rõ, càng khăng khít và có tính thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

5 giải pháp xuất sắc được vinh danh tại Ngày Chuyển đổi số quốc gia năm 2022. (Ảnh minh họa: Hải Nguyễn)

Xét từ vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước đối với tiến trình chuyển đổi số quốc gia, có thể thấy 6 nội dung chính sau:

1) Nhằm mục tiêu tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình chuyển đổi số quốc gia thông qua việc phát triển các sản phẩm - dịch vụ, các mô hình kinh tế mới dựa trên nền tảng công nghệ số;

2) Thúc đẩy nhận thức. Chuyển đổi số đòi hỏi phải có nhận thức mới về sứ mệnh, sự cần thiết, tính cấp bách trong sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước đối với tiến trình chuyển đổi số;

3) Đầu tư hạ tầng cơ sở và các nền tảng cơ bản. Tiến trình chuyển đổi số đòi hỏi phải có sự đầu tư hệ thống, hạ tầng số và nền tảng số. Đây là những khoản mục đầu tư lớn, đòi hỏi tính hệ thống, đồng bộ, đồng thời cũng đóng vai trò quan trọng trong vấn đề đảm bảo an ninh - quốc phòng, an toàn thông tin, an ninh mạng, đem lại những lợi ích rõ ràng cho xã hội;

4) Đảm bảo an ninh - quốc phòng, an ninh thông tin, an toàn mạng. Nhà nước có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn, an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu cá nhân;

5) Tiên phong trong tiến trình chuyển đổi số. Để huy động được sức mạnh của toàn dân, huy động được các nguồn lực cả bên trong lẫn bên ngoài, chủ động tham gia tích cực vào cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với chuyển đổi số làm trọng tâm, việc tiên phong thực hiện chuyển đổi số trong các cơ quan Đảng, Quốc hội, Chính phủ, có ý nghĩa quyết định, mang tính định hướng cho toàn bộ tiến trình;

6) Lãnh đạo tiến trình hướng tới phát triển nhanh, bền vững, đồng thời đảm bảo an ninh - quốc phòng, công bằng xã hội và phát triển bền vững.

Tiến trình chuyển đổi số đi cùng với việc chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cũng mở ra những cơ hội trong việc nâng cao năng lực và vai trò của Đảng, Nhà nước trong lãnh đạo, quản lý và điều tiết kinh tế - chính trị - xã hội hiệu quả hơn, nếu ứng dụng và chuyển đổi số hiệu quả. Có thể hiểu một cách ngắn gọn, sự tác động của tiến trình chuyển đổi số đến sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước như sau:

Thứ nhất, tiến trình chuyển đổi số tạo ra một xã hội có tính di động cao làm thay đổi cách thức quản trị xã hội từ quản lý các cá nhân, các tổ chức theo khu vực, địa bàn, lĩnh vực, ngành, nghề, chuyển sang quản trị đối tượng theo định danh cá nhân/tổ chức (ví dụ: cấp mã số định danh cá nhân thông qua căn cước công dân điện tử, cho phép quản lý công dân không theo địa phương và tiến tới dần xóa bỏ hộ khẩu).

Thứ hai, chuyển đổi số sẽ thúc đẩy sự chuyển đổi sang quản trị theo cơ chế nền tảng, tức là chuyển từ các hệ thống thứ bậc sang các hệ thống ngang hàng, điều đó làm cho việc tiếp cận thông tin, kiểm tra thông tin, loại bỏ các rào cản tương tác nhiều hơn, thúc đẩy sự minh bạch của thông tin, của các quy trình quản trị nhà nước, đòi hỏi các cơ quan, ban, ngành của Nhà nước phải cải cách thủ tục hành chính, cải cách thể chế Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số, để thực sự hoạt động hiệu quả sẽ là một sức ép cải cách theo hướng này).

Thứ ba, sự kết hợp giữa người - máy (H2M) làm cho việc ra quyết định hiệu quả hơn dựa trên cơ sở dữ liệu, điều này đòi hỏi các cơ quan, ban, ngành của Nhà nước phải nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, tiếp cận hiệu quả với các cơ sở dữ liệu và đặc biệt là vai trò của trí tuệ nhân tạo (AI) trong quá trình quản trị nhà nước, không chỉ trong việc nâng cao năng lực quản trị xã hội, quản lý phát triển, mà còn có ý nghĩa quyết định đối với an ninh - quốc phòng và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Nhận thức về vai trò của Đảng và Nhà nước đối với tiến trình chuyển đổi số và định hướng hành động

Thứ nhất, vấn đề cạnh tranh công nghệ đặt ra những thách thức và nguy cơ trong cuộc chiến định chuẩn công nghệ, đòi hỏi phải lựa chọn các tiêu chuẩn phù hợp và những chủ trương, chính sách, pháp luật và cả cải cách thể chế cho phù hợp với những tiêu chuẩn đó. Có thể thấy rõ thách thức, nguy cơ đối với Việt Nam là rất lớn khi chúng ta không phải là nước làm chủ các công nghệ lõi, còn phụ thuộc cơ bản vào các công nghệ của nước ngoài, đặc biệt là hai quốc gia chủ đạo trong cuộc chiến định chuẩn là Mỹ và Trung Quốc, cả về phần cứng, phần mềm và các thiết bị công nghệ đi cùng.

“Thế giới đứt gãy” về công nghệ là một trong những thách thức rất lớn, không chỉ Việt Nam, mà cả thế giới phải theo dõi... Nguy cơ về “một sự đứt gãy” của thế giới hay nói cách khác là nguy cơ “phân tách” trong kinh tế, tài chính và thậm chí là quân sự - một sự tàn phá hơn cả Chiến tranh lạnh. Do vậy, các nước trên thế giới sẽ phải lựa chọn giữa Mỹ và Trung Quốc về chuẩn công nghệ để phát triển, hợp tác và áp dụng trong thực tế”².

Thứ hai, vấn đề đảm bảo an toàn, an ninh mạng. Có thể thấy “một trong những vấn đề nổi lên trong cạnh tranh công nghệ Mỹ - Trung Quốc là vấn đề an ninh mạng, an ninh, an toàn và bảo mật thông tin,... rộng hơn là an ninh quốc gia khi nhiều dịch vụ, hạ tầng quan trọng của xã hội hoạt động dựa trên các công nghệ mới. Do đó, để tránh nguy cơ bị phụ thuộc công nghệ, đe dọa đến an ninh quốc gia, các quốc gia đang phát triển như Việt Nam cần đảm bảo sự tự chủ ở mức độ nhất định về công nghệ thông qua hợp tác với các đối tác phù hợp. Đây là thách thức rất lớn do việc tự chủ công nghệ hoặc thậm chí là một phần công nghệ cũng đòi hỏi nguồn lực đầu tư rất lớn.

Ngoài ra, Việt Nam đang đứng trước thách thức cân bằng giữa nhu cầu tạo thuận lợi tiếp nhận và chuyển giao công nghệ và đảm bảo an ninh quốc gia, tăng cường các quy định pháp lý cho các hoạt động kinh doanh, đầu tư trong lĩnh vực công nghệ”³. “Thách thức đối với việc bảo vệ chủ quyền, lãnh thổ sẽ phức tạp và đa dạng hơn trước. Trong một thế giới mà ranh giới giữa thực và ảo ngày càng bị xóa nhòa, ngoài chủ quyền là đường biên giới trên thực địa, xuất hiện cả chủ quyền trong không gian mạng”⁴. Tại Việt Nam, Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 25/7/2018 của Bộ Chính trị về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng cũng đã khẳng định rõ: Việt Nam là một quốc gia có chủ quyền và lợi ích trên không gian mạng.

Thứ ba, vấn đề đầu tư và định hướng phát triển của các công nghệ chủ đạo, lấy trí tuệ nhân tạo làm trung tâm, đòi hỏi nguồn lực đầu tư lớn, sự phối hợp của các đơn vị, cơ sở nghiên cứu, ứng dụng, phát triển trên diện rộng cùng với sự hợp tác quốc tế chặt chẽ và các chủ trương, đường lối, chính sách để tạo đường phát triển cho việc triển khai những đổi mới sáng tạo đó tạo ra giá trị thực tiễn và tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia.

Cần nhận thức được rằng, mặc dù đã có những bước tiến tích cực về khoa học - công nghệ, khả năng tiếp thu và làm chủ các khoa học - công nghệ tiên tiến của thế giới, nhưng chúng ta vẫn còn một khoảng cách khá xa với các nước phát triển và tiên tiến. Trong một bối cảnh còn hạn chế về các nguồn lực tài chính, nguồn nhân lực công nghệ chất lượng cao và môi trường kinh tế cho việc ứng dụng, phát triển các công nghệ thương mại hóa, vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định rõ các trọng điểm đầu tư để định hướng tập trung đầu tư nguồn lực cho đúng, cho đủ và xây dựng, phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Chủ động dẫn dắt tiến trình Chuyển đổi số quốc gia, góp phần nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước

Một là, chủ động dẫn dắt tiến trình Chuyển đổi số quốc gia cho thấy giá trị của hệ tư tưởng nền tảng của Đảng thể hiện sự tiến bộ, ngang tầm thời đại khi nhận thức được một cách rõ ràng, đầy đủ ý nghĩa và vai trò của khoa học - công nghệ, của việc làm chủ tiến trình vận động phát triển mới của xã hội, đi cùng với sự phát triển của thế giới trong lĩnh vực khoa học - công nghệ, đưa khoa học - công nghệ thực sự trở thành động lực phát triển kinh tế - xã hội. Việc chủ động dẫn dắt tiến trình Chuyển đổi số quốc gia để chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư cũng thể hiện sự tiếp tục đổi mới vận dụng sáng tạo nền tảng tư tưởng vào thực tiễn cách mạng ở Việt Nam.

Đồng thời, việc áp dụng các tiến bộ của công nghệ và dữ liệu số vào các quá trình lãnh đạo, quản lý, vận hành của bộ máy chính trị cũng góp phần nâng cao tính dân chủ và khoa học trong quy trình hình thành các quyết sách chính trị của Đảng, thể hiện tính tiên phong và vai trò lãnh đạo của Đảng.

Hai là, việc chủ động dẫn dắt tiến trình chuyển đổi số quốc gia, tiên phong chuyển đổi số trong các cơ quan Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội theo tinh thần Nghị quyết số 52-NQ/TW cho thấy sự đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Bởi vì, để thực hiện được tiến trình chuyển đổi số, việc minh bạch các quá trình, tiến trình, lãnh đạo tuân theo các nguyên tắc, quy định và pháp luật là một tất yếu để có thể thực hiện được tiến trình ứng dụng công nghệ số và các quy trình lãnh đạo, quản lý, vận hành của bộ máy chính trị. Đồng thời, cũng giúp nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng trong thực tiễn khi toàn thể bộ máy chính trị được kết nối thành một hệ thống, đồng bộ và tạo ra sự cộng hưởng hiệu quả trong các tiến trình lãnh đạo, quản lý.

Việc số hóa các dữ liệu cũng cho phép nâng cao tính hợp pháp của các cơ quan quyền lực nhà nước thông qua tiến trình thực hiện Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số. Đồng thời, cũng góp phần kiểm soát hiệu quả quyền lực nhà nước khi bộ máy chính trị chủ động tiên phong, làm chủ công nghệ, nắm được dữ liệu - thông tin đầy đủ, kịp thời để lãnh đạo, chỉ đạo, điều hành và xử lý các vấn đề trong thực tiễn nhanh chóng, hiệu quả và hợp lý.

Ba là, tiến trình chuyển đổi số có mặt tích cực là tạo ra cơ hội tiếp cận công bằng cho mọi thành phần cùng tham gia vào các tiến trình kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, nó cũng có tác động tiêu cực đối với những nhóm yếu thế thiếu kỹ năng và khả năng công nghệ trong tiến trình này và làm gia tăng sự bất bình đẳng xã hội. Việc chủ động dẫn dắt tiến trình chuyển đổi số quốc gia sẽ giúp Đảng, Nhà nước có cơ sở để điều hướng các tiến trình, chủ động kiểm soát, ngăn chặn và có giải pháp hiệu quả trong việc giảm thiểu những bất bình đẳng xã hội, giải quyết tốt hơn mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội.

Đồng thời, với việc áp dụng công nghệ và dữ liệu số trong thực tế, Đảng, Nhà nước khi nắm vai trò chủ động trong tiến trình chuyển đổi số quốc gia để kịp thời đưa ra các chủ trương, chính sách góp phần giải quyết vấn đề nông thôn, thành thị; nông dân, người lao động thành thị; nông nghiệp, công nghiệp. Chẳng hạn, trong Chiến lược tài chính toàn diện quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030, việc định hướng cho các công ty công nghệ tài chính (Fintech) và các ngân hàng số tham gia thử nghiệm, phát triển các hoạt động thanh toán, mobile money... đã giúp tạo thuận lợi cho việc phủ rộng khả năng tiếp cận đến các khu vực nông thôn một cách hiệu quả, góp phần giúp nông thôn gần thành thị hơn, người nông dân có cơ hội nhiều hơn, nông nghiệp được ứng dụng những công nghệ số, góp phần cải thiện việc tiếp cận thị trường và sản xuất hiệu quả hơn.

Chú thích:

1.   https://vietnamnet.vn/xay-lai-the-gioi-tao-dung-ky-nguyen-anh-sang-toan-cau-747692.html

2,3,4. TS. Nguyễn Việt Lâm và ThS. Lê Trung Kiên (Đồng chủ biên): Cạnh tranh công nghệ Mỹ - Trung Quốc thời đại 4.0 - Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2020.

*NGUYỄN VĂN DŨNG - Thạc sĩ, Phó Tổng Biên tập Tạp chí Mặt trận,

Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

** LÊ NGUYỄN TRƯỜNG GIANG - Viện trưởng Viện Chiến lược chuyển đổi số