Các nhà thư pháp trong và ngoài nước cũng như đông đảo độc giả đánh giá rất cao các tác phẩm "nghệ thuật thư họa" của họa sỹ Trương Hán Minh thể hiện thơ chữ Hán của Bác Hồ trong tập "Nhật ký trong tù" như các tác phẩm: "Khai quyển" (Mở đầu tập Nhật ký), "Phân thủy" (Chia nước), "Dã cảnh" (Cảnh ngoài đồng), "Vãng Nam Ninh" (Đi Nam Ninh), "Công kim" (Tiền công), "Anh phỏng Hoa đoàn" (Đoàn đại biểu Anh thăm Trung Hoa), "Đáo Đệ tứ chiến khu Chính trị bộ" (Đến Cục Chính trị chiến khu 4), "Thu cảm"... Không những thế, Trương Hán Minh còn là người đi tiên phong và cũng rất thành công khi dùng nghệ thuật vẽ tranh thủy mặc thể hiện và minh họa thơ Bác Hồ như các tác phẩm: "Kim dạ nguyên tiêu nguyệt chính viên", "Xuân giang, xuân thủy, tiếp xuân thiên", "Yên ba thâm xứ đàm quân sự", "Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền", "Nhớ chiến sỹ"... với lối điểm bút phá mặc, vẽ mây trên núi, khói sương phủ rừng cây rất sinh động.
Các tác phẩm tranh thủy mặc của Trương Hán Minh đã nhiều lần được in vào tuyển tập tranh vẽ mỹ thuật toàn quốc và tuyển tập tranh danh nhân nhiều nước trên thế giới. Tranh Trương Hán Minh đã từng triển lãm cá nhân, tại Pháp, Mỹ, Trung Quốc, Đài Loan, Úc, Malaysia, Lào... hoặc triển lãm gây quỹ từ thiện, ủng hộ quỹ "Vì người nghèo" trong và ngoài nước hơn 50 lần. Tại Viện Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Viện Bảo tàng Văn hoá các dân tộc Việt Nam, Viện Bảo tàng Mỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh, cũng như các bảo tàng cá nhân, người sưu tập, người yêu nghệ thuật các nước Đông Nam Á và thế giới treo tranh thủy mặc của Trương Hán Minh. Ngày nay, nhiều người biết Trương Hán Minh là hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam; Thường vụ Ban Chấp hành Hội Văn học nghệ thuật các dân tộc thiểu số Việt Nam; Ủy viên Thường vụ Ban Chấp hành Hội văn hóa các dân tộc Thành phố Hồ Chí Minh; Hội trưởng Hội Mỹ thuật người Hoa... Nhưng không nhiều người biết từ nhiều năm nay anh là Ủy viên Ủy ban Mặt trận Tổ quốc cả 4 cấp từ cơ sở đến Trung ương với rất nhiều cống hiến cho sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc cũng như các đóng góp nhân đạo, từ thiện, giúp đỡ người nghèo, người tàn tật một cách khiêm nhường, bền bỉ theo đúng nghĩa "thương người như thể thương thân".
Cùng tham gia Hội đồng tư vấn về lĩnh vực Văn hóa thuộc Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, tôi có nhiều dịp được trò chuyện cùng họa sỹ trong những dịp đi công tác Thành phố Hồ Chí Minh, cũng như khi họa sỹ ra Hà Nội họp, giao lưu, sáng tác. Có lần tôi hỏi anh về chuyện "nhắm mắt vẽ tranh". Anh cho biết báo chí viết về anh khá nhiều, nói chung là chân thực, nhưng cũng có những tác giả có thể vì quá yêu mến hoặc hiểu sai, tiếp nhận thông tin không chính xác nên gây ngộ nhận, hiểu lầm trong công chúng.
Anh cho biết: Gia đình tôi không có truyền thống về hội họa, cha mẹ là nhà nông, Đầm Sen, Chợ Lớn là nơi "chôn nhau cắt rốn" của tôi. Lúc đầu ba má tôi không có nghề nghiệp gì, sau bà con bày cho mới biết đi trồng trọt, khai hoang, chặt tre, chặt trúc, nuôi heo, đào ao nuôi cá, qua mười mấy năm mới có ăn và khá giả hơn chút xíu. Hồi nhỏ tôi học hết lớp tư phải nghỉ 2, 3 năm để giúp nhà trồng trọt, sau gia đình khá giả mới học tiếp được, nên học thức của tôi đâu có cao. Hồi đó học đại học phải đi nước ngoài, mà mình đâu có khả năng. Sau đó mình tự học, nhưng không dám công khai. Hồi tôi 17 tuổi vừa học vẽ vừa làm cơ khí, rồi sản xuất dây thun, các ngón chân tôi đều bị lở loét do nước ăn chân, khổ cực lắm. Ngay từ lúc học phổ thông tôi đã vừa học vừa làm. Hội hoạ là tôi học lén chứ cha mẹ đâu có cho học. Tôi học văn hoá không khá, nhưng vẽ thì lần nào cũng được thầy khen. Tôi phải mất trên mười lăm năm vất vả làm kinh tế, vừa học vẽ, vừa làm thuê. Sau này sản xuất phát triển, thuê thêm công nhân nhưng mình cũng kiêm luôn các việc vừa là giám đốc, thủ quỹ, người giao hàng... Mấy chục năm vừa "cầm búa" vừa "cầm cọ" (bút vẽ) cho đến bây giờ vừa "cầm cọ" vừa làm công tác Mặt trận và làm từ thiện, giúp đỡ người nghèo.
Nói về tranh thủy mặc, anh tâm sự: Mỗi bức vẽ đều phải có thần, có khi luyện mấy chục năm mới thành được. Mỗi bức vẽ đều là "độc nhất, vô nhị". Vẫn người đó vẽ bức thứ hai đã không hoàn toàn giống bức đầu nữa. Nói về bút pháp, ngày xưa thày Lương Thiếu Hằng thuộc họa phái Lĩnh Nam ở Nghệ uyển Đông phương dạy tôi chỉ có "tứ quân tử" (mai, lan, trúc, cúc) mà tôi tập mất 3 năm. Ban đầu thày dạy chỉ có mấy nét phất qua, phất lại cũng thành cành trúc rất đẹp, rất là mạnh mẽ. Nhưng tất cả cũng từ mấy nét phất qua, phất lại đó bao gồm đủ thứ hết. Qua thực tế mấy tháng khổ luyện mình mới vẽ được thân trúc. Rồi qua mấy tháng nữa mới vẽ được cái lá trúc... Mình tự học và nghiên cứu mất 3 năm, đúc rút tổng kết lại để giải thích cho học sinh chỉ có một tiếng đồng hồ các em hiểu để trong 3 tháng luyện tập có thể vẽ được. Anh đã dạy nhiều năm và tìm ra phương pháp dạy thành công. Anh đã tham gia giảng dạy ở Trường Đại học Mỹ thuật Huế, Đại học Sư phạm và Đại học Mỹ thuật Quảng Tây, Trung Quốc.
Anh dẫn tôi đi thăm và giới thiệu các phòng vẽ, phòng trưng bày tranh thuỷ mặc ở Nghệ Uyển Hán Minh, Nghệ Uyển Lĩnh Nam và tư gia. Gặp lại những chủ đề hoa điểu, sơn thủy quen thuộc của anh qua những: Sơn xuyên đa tình, Nhất giang xuân thủy, Tùng hạc diên niên, Thanh sơn lệ thủy, Giang sơn đa tình, Xuân phong đắc ý, Hạ nhật phong tình, Anh hùng đại triển, Hoa thơm bướm lượn, Hạ đàm thanh thúy, Ưu nhiên tự đắc, Tùng hạc trường xuân, Hoa mẫu đơn, Uyên ương... nét vẽ đậm nhạt, xa gần, mơ hồ, huyền ảo như có thần sắc, sống động rất lạ, khiến người thưởng ngoạn phải trầm trồ thán phục. Bên cạnh những chủ đề, phong cách truyền thống, Trương Hán Minh lại có những tác phẩm, đề tài gần gũi, mang phong cách mới lạ như: Ký ức Trường Sơn, Sắc Thu hồ Hoàn Kiếm, Xuân Sa Pa, Nhà ở Mường Khương Lào Cai, Thác Bản Giốc, Vịnh Hạ Long, Góc biển Cà Mau, Ký ức Sa Pa, Ký họa Cần Giờ..., vẫn là sắc nước hương trời, là thiên nhiên bốn mùa, nhưng đường nét, màu sắc rất phóng khoáng, sinh động và hiện đại. Trả lời nhận xét của tôi, anh nói: Tranh thuỷ mặc chú trọng cả ba thứ: hình, thần và ý. Hình là cái cốt để gửi ý. Thần là cái chủ yếu làm cho tranh sống động. Thuỷ mặc gửi cái thần và cái ý dưới các hình thức phong cảnh, tre trúc, hoa lá, điểu ngư... nhằm biểu đạt niềm vui và nỗi buồn của con người qua tác phẩm. Tranh thuỷ mặc của mình vẫn giữ cái truyền thống, nhưng phát triển thêm cái hiện đại. Có truyền thống mà không theo kịp thời đại thì sẽ bị lạc hậu, lạc hậu thì chỉ những người thích cái cũ, cái truyền thống họ thích thôi. Phải kết hợp giữa cái cũ và mới nên tranh của mình kết hợp vừa cổ vừa kim. Vừa học hỏi, vừa sáng tạo, từ cái một biến thành cái mười, từ cái mười biến thành cái trăm, càng ngày càng phong phú rộng rãi hơn. Khi đi Sa Pa, mình chỉ để ý tìm chất riêng của phong cảnh miền Bắc và mình lấy phong cảnh sơn thuỷ truyền thống đưa vào, rồi mình biến lại, trang điểm lại một chút hiện đại nhưng nhìn không thể biết. Thành ra mình đi thực tế để từ cái cũ người xưa để lại, rồi mình thêm cái mới vô và lấy cái truyền thống làm nền tảng, lấy cái của mình mới khám phá tới thành cái của mình, nên cái họ có mình cũng có và cái họ không có mình cũng có.
Nghe anh nói tới đây, tôi chợt nhớ hôm vừa xuống sân bay Tân Sơn Nhất thì nghe Truyền hình Thành phố đưa tin: Họa sĩ Trương Hán Minh vừa khai mạc phòng triển lãm "Tranh thủy mặc" ủng hộ quỹ "Vì người nghèo" tại nhà triển lãm 92 Lê Thánh Tôn, Thành phố Hồ Chí Minh. Số tiền bán được của phòng tranh này được chuyển vào quỹ ủng hộ "Vì người nghèo"... Thực ra người dân Thành phố và các tỉnh biết đến anh, gọi anh là con người của công chúng không phải chỉ vì anh là họa sỹ vẽ "Tranh thủy mặc" hàng đầu Việt Nam, mà vì họ thường thấy anh xuất hiện trong các buổi từ thiện để quyên góp, giúp đỡ người nghèo, ủng hộ đồng bào bị bão lụt thiên tai, ủng hộ quỹ khuyến học, quỹ "Đền ơn đáp nghĩa"... với số tiền hàng trăm triệu đồng mà anh không thể nhớ hết và cũng không muốn kể với ai. Có điều, anh rất tự hào là họa sỹ duy nhất ở Việt Nam tham gia Ủy ban Mặt trận Tổ quốc ở cả 4 cấp: cấp phường, cấp quận, cấp thành phố và cấp Trung ương (6 nhiệm kỳ). Anh bảo: Khi mình làm công tác Mặt trận các cấp (từ năm 1982) càng được gần dân, sống với dân và sống vì dân... nó vơi đi nhiều nỗi buồn.
Tại tư gia của anh, tôi đã thấy xếp hàng chồng các loại bằng khen của các tỉnh, thành, các ngành, các cấp vì những thành tích và công lao đóng góp của anh với cộng đồng, với đất nước, với nhân dân. Anh đã tham gia 6 khóa là Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và tại Đại hội Mặt trận Tổ quốc Việt Nam lần thứ IX (tháng 9/2019) anh vẫn tiếp tục cống hiến trí tuệ, sức lực, tài lực vì sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc. Đó cũng là cách anh "Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" một cách thiết thực, giản dị và đáng trân trọng biết bao.
Nguyễn Tuấn Anh
Nguyên Trưởng ban Tuyên giáo, UBTW MTTQ Việt Nam