Lễ trao Giải báo chí toàn quốc “Báo chí với công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí” lần thứ 2.  Ảnh: Phạm Quang Vinh.

Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các điều kiện bảo đảm sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng

Phòng, chống tham nhũng và vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Theo quan điểm truyền thống, tham nhũng là hành vi lợi dụng quyền hạn để chiếm đoạt các lợi ích bất chính. Yếu tố quyền hạn trong hành vi tham nhũng phát sinh trên cơ sở quyền lực nhà nước, gắn chặt với quyền lực nhà nước. Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005 quy định: “Tham nhũng là hành vi của người có chức vụ, quyền hạn đã lợi dụng chức vụ, quyền hạn đó vì vụ lợi”. Tác hại của tham nhũng là vô cùng to lớn và gây hậu quả nghiêm trọng, nên phòng, chống tham nhũng là một nhu cầu tất yếu, một nhiệm vụ sống còn với Nhà nước.

Phòng, chống tham nhũng là hệ thống những biện pháp, cách thức được thực hiện nhằm ngăn ngừa, phát hiện và xử lý các hành vi tham nhũng. Đảng và Nhà nước ta đã xác định, phòng, chống tham nhũng là một cuộc đấu tranh lâu dài, không nóng vội và là một quá trình tự hoàn thiện bộ máy nhà nước. Trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đóng vai trò ngày càng quan trọng trong việc góp phần ngăn ngừa, phát hiện, tố cáo các hành vi tham nhũng nói riêng và góp phần trong việc kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung, đảm bảo quyền lực nhà nước được sử dụng để phục vụ xã hội, cũng như từng người dân. Nếu như phòng, chống tham nhũng trước hết là trách nhiệm của các cơ quan nhà nước thì việc tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh đó vừa là quyền, vừa là trách nhiệm của các tổ chức và từng thành viên trong xã hội.

Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng thể hiện cụ thể trên các mặt sau:

Thứ nhất, sự kiểm soát Nhà nước từ phía nhân dân là một bảo đảm nhằm hạn chế tối đa sự lạm dụng quyền lực nhà nước vì mục đích cá nhân - một biểu hiện chủ yếu của tham nhũng. Trong một xã hội dân chủ, sự kiểm soát Nhà nước từ phía xã hội được mở rộng nhất, mọi hoạt động của Nhà nước đều phải công khai và nằm trong tầm kiểm soát của xã hội và khi đó mọi sự lạm quyền hay tùy tiện thông qua hành vi của công chức nhà nước sẽ ít có cơ hội diễn ra và do đó, tham nhũng sẽ khó nảy sinh. Sự kiểm soát nhà nước từ phía xã hội là đương nhiên và tất yếu xuất phát từ chính nguồn gốc ra đời của nhà nước.

Thứ hai, sự kiểm soát nhà nước từ phía xã hội là một bảo đảm để quyền con người được thực hiện, để nhà nước thực thi tốt chức năng xã hội của mình - một điều kiện phòng ngừa tham nhũng từ xa. Khi quyền lực nhà nước được thực hiện nghiêm minh thì cơ hội cho mọi chủ thể trong xã hội là ngang bằng nhau, đồng nghĩa với việc quyền con người được đảm bảo thực thi đối với mọi cá nhân và khi đó cơ hội cho tham nhũng nảy sinh là rất ít và cơ hội để vạch trần tham nhũng là rất cao.

Theo Điều 13 Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng:

“Mỗi quốc gia thành viên của Công ước, trong khả năng có thể và phù hợp với các nguyên tắc cơ bản của luật pháp nước mình, áp dụng các biện pháp thích hợp, nhằm thúc đẩy sự tham gia chủ động của các cá nhân và tổ chức ngoài khu vực công như các tổ chức xã hội, các tổ chức phi chính phủ và các tổ chức cộng đồng, vào công tác phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng và nhằm nâng cao nhận thức của công chúng về sự tồn tại, nguyên nhân và tính chất nghiêm trọng cũng như sự đe doạ của tham nhũng”.

Do đặc thù thể chế chính trị, hoạt động phòng, chống tham nhũng được tập trung vào một số chủ thể nhất định, bao gồm: Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội, báo chí. Có thể nói đây là những lực lượng nòng cốt, có vai trò quan trọng trong phòng, chống tham nhũng, trong đó Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và báo chí có thể coi là hai chủ thể quan trọng nhất trong hoạt động phòng, chống tham nhũng.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là chủ thể có vai trò quan trọng trong hệ thống chính trị và đời sống xã hội với mạng lưới rộng khắp, là nơi quy tụ và tập hợp đông đảo quần chúng nhân dân tham gia xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân. Đây cũng là chủ thể thực hiện việc giám sát mang tính nhân dân, hỗ trợ cho công tác giám sát, kiểm tra, thanh tra của Nhà nước. Do đó, Mặt trận có điều kiện và cơ sở để thực hiện có hiệu quả vai trò của mình trong tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật và phối hợp trong công tác giám sát tại cơ sở, khuyến khích tinh thần chủ động, tích cực đấu tranh phòng, chống tham nhũng trong nhân dân.

Báo chí và các phương tiện truyền thông là lực lượng tham gia đắc lực trong phòng, chống tham nhũng, góp phần làm sáng tỏ, đưa ra công khai trước dư luận xã hội những sự thật để xã hội phán xét. Báo chí, truyền thông đã góp phần tăng tính công khai, minh bạch trong hoạt động công quyền, tạo cơ sở cho sự giám sát từ phía xã hội, nhằm ngăn ngừa các hiện tượng tham nhũng, tiêu cực. Báo chí cũng là một kênh thông tin quan trọng, là công cụ hữu hiệu thúc đẩy xem xét, xử lý hành vi tham nhũng nhanh nhạy, chính xác, khách quan, đúng pháp luật. Với lợi thế của mình, báo chí thực hiện có hiệu quả việc phòng, chống tham nhũng thông qua các hình thức như: Tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng, chống tham nhũng; tạo diễn đàn để nhân dân giám sát việc thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng; trực tiếp tham gia chống tham nhũng qua việc đưa tin, điều tra các vụ việc tham nhũng. Thực tế những năm qua ở nước ta, nhiều vụ tham nhũng đã được đưa ra ánh sáng qua báo chí và truyền thông.

Các điều kiện đảm bảo cho sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng

Để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có thể tham gia một cách hiệu quả vào phòng, chống tham nhũng, cần phải tạo môi trường và cơ chế cụ thể.

Thứ nhất, về cơ chế: Điều kiện quan trọng là phải xây dựng được khuôn khổ pháp lý cho việc xã hội tham gia vào phòng, chống tham nhũng. Muốn phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng thì trước hết đòi hỏi vai trò này phải được thể chế hóa thành chính sách, pháp luật của Nhà nước. Pháp luật phải quy định cụ thể quyền, trách nhiệm và hình thức tham gia của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam vào phòng, chống tham nhũng, đó là những thiết chế bảo đảm dân chủ và quyền giám sát, phản biện xã hội đối với Nhà nước; quy định rõ cơ chế bảo đảm việc thực hiện trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc phối hợp với Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát huy có hiệu quả trên thực tế vai trò của mình.

Thứ hai, về cơ sở vật chất, nguồn lực: Bên cạnh các điều kiện cần về mặt thể chế thì điều kiện về tổ chức, cơ sở vật chất và nguồn lực của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là điều kiện quan trọng nhằm góp phần triển khai có hiệu quả các quy định pháp luật trong thực tiễn và đảm bảo cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có thể phát huy tốt nhất vai trò của mình trong hoạt động phòng, chống tham nhũng.

Thực trạng tham gia của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng

Vai trò và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng được quy định tại Điều 23 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015; Điều 8 Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005 và được chi tiết hóa trong Nghị định 47/2007/NĐ-CP ngày 27/3/2007 về quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Phòng, chống tham nhũng về vai trò, trách nhiệm của xã hội trong phòng, chống tham nhũng.

Đây là cơ sở pháp lý quan trọng cho việc phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng. Trên thực tế, căn cứ Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Luật Phòng, chống tham nhũng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng và đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, qua thực tiễn triển khai cũng bộc lộ nhiều vướng mắc, bất cập trong quy định pháp lý và tổ chức thực hiện, dẫn đến những hạn chế trong phát huy hiệu quả vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng.

Trong thời gian qua, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã tích cực thực hiện công tác phòng, chống tham nhũng theo chức năng, nhiệm vụ của mình qua một số nội dung cụ thể:

- Tham gia và giám sát công tác xây dựng chính sách, pháp luật. Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam bình quân hàng năm góp ý, phản biện khoảng 60 dự án luật, pháp lệnh và nghị định. Trong đó, nhiều dự án luật, pháp luật, nghị định liên quan đến công tác phòng, chống tham nhũng như: Luật Phòng, chống tham nhũng, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Luật Khiếu nại, tố cáo; Luật Cán bộ, công chức; Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn; Nghị định của Chính phủ về minh bạch tài sản, thu nhập. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phối hợp với Ban Dân vận Trung ương nghiên cứu, dự thảo và trình Bộ Chính trị ban hành Quy chế giám sát và phản biện xã hội, Quy định về việc Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền. Đây là những văn bản pháp lý rất quan trọng để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện công tác giám sát, phản biện, nhất là đối với các tổ chức đảng và đảng viên.

 - Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, phổ biến về Luật Phòng, chống tham nhũng trong các tầng lớp nhân dân bằng nhiều hình thức như: qua báo Đại đoàn kết, Tạp chí Mặt trận và các tổ chức thành viên Mặt trận thường xuyên đăng tải các chuyên đề, chuyên trang, chuyên mục, tin, bài về phòng, chống tham nhũng; lên án, phê phán các hành vi tham nhũng; nêu gương người tốt, việc tốt trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Thông qua tuyên truyền, vận động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, người dân tham gia ngày càng tích cực vào công tác kiểm tra, giám sát việc xây dựng các quy chế, quy định của đơn vị, địa phương, công tác thanh tra nhân dân, góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa, phát hiện tham nhũng.

 - Trong công tác vận động nhân dân tham gia phòng, chống tham nhũng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp vận động nhân dân tích cực tham gia đấu tranh phòng, chống tham nhũng thông qua các hoạt động như: Tổ chức lấy phiếu tín nhiệm đối với một số chức danh theo quy định tại Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn năm 2007 và Điều 31 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015. Thông qua đợt lấy phiếu tín nhiệm giúp cho cán bộ có điều kiện gần dân, lắng nghe ý kiến đóng góp của nhân dân về ưu điểm, nhược điểm của bản thân để điều chỉnh, sửa chữa, góp phần phòng ngừa tham nhũng. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành lập, chỉ đạo, hướng dẫn và động viên, tạo điều kiện hỗ trợ hoạt động của Ban Thanh tra nhân dân xã, phường, thị trấn, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng trong việc phòng ngừa và phát hiện những hành vi tham nhũng, nhất là những lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng như: Quản lý đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng, cấp phép xây dựng, các khoản đóng góp của nhân dân. Từ năm 2017, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam phát động giải báo chí toàn quốc “Báo chí với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí”, sự kiện này đã trở thành hoạt động thường niên và thu hút được đông đảo các nhà báo tham gia, góp phần quan trọng vào công tác phòng, chống tham nhũng.

- Tại các kỳ bầu cử Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp, thông qua việc tổ chức hiệp thương và giám sát việc bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp, Đoàn Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã phối hợp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ ban hành Quy trình hiệp thương lựa chọn, giới thiệu những người ứng cử đại biểu Quốc hội và những người ứng cử đại biểu Hội đồng nhân dân. Một trong những tiêu chuẩn được xem xét kỹ lưỡng là người ứng cử phải gương mẫu chấp hành pháp luật, không tham nhũng và kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng. Những người ứng cử đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân sau khi được Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tổ chức lấy ý kiến cử tri nơi cư trú có số phiếu tín nhiệm đạt thấp thì không được các cấp hiệp thương của Mặt trận đưa vào danh sách hiệp thương chính thức.

 - Trong giám sát việc thực hiện pháp luật về công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị, trong kê khai và kiểm soát việc kê khai tài sản, thu nhập. Thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban Chấp hành Trung ương (khóa X) về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí “bảo đảm công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức, đơn vị”, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp luôn quan tâm bảo đảm thông tin cho nhân dân thông qua tham gia xây dựng thể chế, pháp luật; tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật tới nhân dân; giám sát việc thực hiện pháp luật về minh bạch tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức, đảng viên, những người có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan nhà nước theo Nghị định số 37/2007/NĐ-CP ngày 9/3/2007 của Chính phủ trước đây và hiện nay là Nghị định số 78/NĐ-CP của Chính phủ ngày 17/7/2013 về minh bạch tài sản, thu nhập.

- Một trong những nội dung công tác quan trọng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tham gia tuyển chọn thẩm phán, kiểm sát viên và giới thiệu Hội thẩm nhân dân. Theo quy định của pháp luật, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam có trách nhiệm tham gia các hội đồng Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tuyển chọn, giám sát thẩm phán quốc gia; Hội đồng tuyển chọn kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân tối cao, hội đồng thi tuyển kiểm sát viên; chủ trì lựa chọn, giới thiệu người để Hội đồng nhân dân bầu làm Hội thẩm nhân.

- Trong giám sát cơ quan nhà nước, đại biểu dân cử, cán bộ, công chức nhà nước trong việc tuân thủ pháp luật nói chung và pháp luật về phòng, chống tham nhũng nói riêng, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện các nội dung cơ bản là thực hiện Quy chế giám sát cán bộ, công chức ở khu dân cư; tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và nhân dân cả nước đến Quốc hội; tiếp công dân và xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo.

Bên cạnh đó, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam còn tổ chức thực hiện các chương trình giám sát hoạt động tư pháp; trong những lĩnh vực nhân dân còn nhiều bức xúc và tổ chức, hướng dẫn và chỉ đạo hoạt động của các Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng.

Việc tham gia phòng, chống tham nhũng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam mang tính xã hội, không mang tính quyền lực và không được đảm bảo bằng quyền lực, nhưng nó được đảm bảo bằng sức mạnh của dư luận xã hội, bằng sự đồng thuận của nhân dân và xã hội. Vì vậy, nó có nhiều ưu thế trong việc phát huy vai trò tích cực và thu hút sự tham gia rộng rãi của các tổ chức đoàn thể, công dân và toàn xã hội trong phòng, chống tham nhũng. Phương pháp đấu tranh đa dạng, linh hoạt, mềm dẻo và có sức thuyết phục. Đây là những yếu tố quan trọng, là cơ sở giúp cho Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thực hiện tốt vai trò, trách nhiệm của mình trong phòng, chống tham nhũng.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong phòng, chống tham nhũng còn một số hạn chế.

Một là, vai trò trong tuyên truyền, phổ biến, giáo dục về phòng, chống tham nhũng của Mặt trận Tổ quốc chưa thể hiện được rõ nét, chưa tương xứng với vị thế và mạng lưới rộng khắp của Mặt trận, cũng như tầm quan trọng của vấn đề. Cách thức, biện pháp tuyên truyền còn mang tính hình thức, chưa có nội dung thiết thực. Chương trình tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về phòng, chống tham nhũng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chưa được tách ra thành chương trình riêng, mà nội dung chủ yếu nằm ở dạng lồng ghép trong các hoạt động khác của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Việc lãnh đạo triển khai các hoạt động phối hợp giữa Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền trong tuyên truyền, phổ biến pháp luật về phòng, chống tham nhũng chưa tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhân dân về phòng, chống tham nhũng, chưa khơi dậy được tinh thần đấu tranh chống tham nhũng trong nhân dân và các cơ quan, tổ chức.

Hai là, hoạt động giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trên thực tế vẫn mang nặng tính hình thức, về phía Nhà nước và Mặt trận chưa tìm được biện pháp thực sự hiệu quả; phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chưa đạt hiệu quả cao, nội dung còn bị bó hẹp, chưa có nhiều các ý kiến trái chiều, chưa thể hiện được tiếng nói của người dân đối với các vấn đề lớn của xã hội. Những bất cập này đã ảnh hưởng lớn đến tính thực chất và hiệu quả của chức năng giám sát và phản biện, vì vậy số vụ việc tham nhũng do Mặt trận Tổ quốc chủ động phát hiện, kiến nghị chưa nhiều.

Ba là, trước khi Luật Mặt trận Tổ quốc năm 2015 có hiệu lực, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam không có quyền thành lập các đoàn giám sát độc lập để giám sát việc thực hiện pháp luật phòng, chống tham nhũng và giải quyết khiếu nại, tố cáo, xử lý các vụ việc tham nhũng của các cơ quan, cán bộ, công chức Nhà nước. Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015 có hiệu lực từ ngày 1/1/2016 đã bổ sung quy định quan trọng về thẩm quyền tổ chức đoàn giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Theo khoản 2 Điều 27 Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam được chủ động thành lập đoàn giám sát khi phát hiện vi phạm pháp luật và biểu hiện tham nhũng. Tuy nhiên, hiệu quả cho đến nay vẫn chưa được đánh giá, kiểm nghiệm một cách toàn diện, khoa học. Luật Mặt trận Tổ quốc năm 2015 có riêng Điều 23 về tham gia phòng, chống tham nhũng, lãng phí và Chương V cho hoạt động giám sát, với nội dung bám sát tinh thần chủ đạo là tăng cường quyền chủ động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Trong khi đó, ra đời từ nhiều năm trước, Luật Phòng, chống tham nhũng và Nghị định 47 vẫn đặt các chủ thể xã hội bao gồm Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở vị trí thụ động trong quan hệ với các cơ quan Nhà nước. Do đó, vai trò của Mặt trận bị hạn chế, tiếng nói chưa thực sự được lắng nghe.

Bốn là, dù có vai trò quan trọng trong giám sát việc thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng nhưng cho đến nay, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chưa ban hành được quy chế phối hợp giữa các tổ chức thành viên trong phòng, chống tham nhũng. Năm 2014 (9 năm tính từ khi ban hành Luật Phòng, chống tham nhũng năm 2005), Mặt trận Tổ quốc đã ban hành quy chế phối hợp và thống nhất hành động giữa các tổ chức thành viên (Quy chế số 07/QC-MTTW-ĐCT ngày 14/4/2014), tuy nhiên, quy chế này cũng chưa đề cập nhiều đến sự phối hợp cụ thể của các tổ chức thành viên trong phòng, chống tham nhũng. Các quy chế phối hợp giữa Mặt trận với các cơ quan nhà nước chuyên trách về phòng, chống tham nhũng chưa được ban hành đầy đủ. Vì vậy, công tác phối hợp và sự phân chia trách nhiệm giữa Mặt trận và các tổ chức thành viên, cơ quan nhà nước chuyên trách chưa rõ ràng và chưa đạt hiệu quả.

Một số giải pháp tăng cường công tác phòng, chống tham nhũng của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần tiếp tục chủ động, tích cực tham gia xây dựng chính sách, pháp luật nhằm góp phần hoàn thiện cơ chế về phòng, chống tham nhũng

Trên cơ sở các quy định của pháp luật, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp nâng cao ý thức trách nhiệm, năng lực và hiệu quả việc tham gia góp ý, phản biện xã hội đối với các dự thảo chính sách, pháp luật về phòng, chống tham nhũng; các lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng, lãng phí như chính sách, pháp luật về quản lý đất đai, tài nguyên; công tác cán bộ; các quy định liên quan đến cơ chế phân công, phân cấp, xác định trách nhiệm giữa các cơ quan, tổ chức và cá nhân; thủ tục hành chính; tài chính công… nhằm hạn chế, khắc phục những vấn đề dễ dẫn đến tham nhũng.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cần tập trung cụ thể hóa vai trò giám sát của người dân, nhất là trong việc giám sát cán bộ, đảng viên ở nơi cư trú, về những biểu hiện không lành mạnh về đạo đức, lối sống, những dấu hiệu bất minh trong thu nhập, tài sản. Thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII), Quyết định số 99-QĐ/TW ngày 3/10/2017 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về ban hành hướng dẫn khung để các cấp ủy, tổ chức Đảng trực thuộc Trung ương tiếp tục phát huy vai trò của nhân dân trong đấu tranh ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ. Tăng cường giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam với người đứng đầu, cán bộ chủ chốt, cán bộ, công chức, đảng viên về đạo đức, lối sống, chống “tự diễn biến” “tự chuyển hóa” trong nội bộ.

Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp cần phối hợp với Bộ Tư pháp tiếp tục nghiên cứu đưa các chuẩn mực về thuần phong, mỹ tục, nếp sống cần, kiệm vào quy ước, hương ước của khu dân cư; nghiên cứu việc áp dụng những yếu tố tích cực trong đạo đức tôn giáo để góp phần phòng ngừa tham nhũng.

Nghiên cứu, đề xuất dự Luật thực hiện dân chủ ở cơ sở thay thế cho Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11 về thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn và các văn bản về thực hiện dân chủ trong các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập; nghiên cứu, xây dựng dự Luật Giám sát và phản biện xã hội, qua đó góp phần hoàn thiện cơ chế về phòng, chống tham nhũng.

Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến và vận động thực hiện pháp luật về phòng, chống tham nhũng

Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tiếp tục thực hiện công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật về phòng, chống tham nhũng, trong đó chú trọng các nội dung về mục đích, yêu cầu, nội dung, phương pháp đấu tranh phòng, chống tham nhũng; về ý thức trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và nhân dân về công tác phòng, chống tham nhũng, tích cực tham gia đấu tranh phòng, chống tham nhũng. Chú trọng tuyên truyền, phổ biến chủ trương, giải pháp của Đảng về phòng, chống tham nhũng, các văn bản pháp luật về phòng, chống tham nhũng như: Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi) và các văn bản hướng dẫn thi hành, Công ước Liên hợp quốc về chống tham nhũng, Chiến lược quốc gia phòng, chống tham nhũng đến năm 2020 và các văn bản pháp luật khác có liên quan đến phòng, chống tham nhũng; biên soạn, phát hành các tài liệu tuyên truyền pháp luật về phòng, chống tham nhũng phục vụ công tác tuyên truyền, phổ biến, tập huấn, bồi dưỡng; xây dựng và nhân rộng mô hình điểm tuyên truyền trực tiếp pháp luật về phòng, chống tham nhũng cho cán bộ, công chức, viên chức trong hệ thống Mặt trận và nhân dân; phối hợp tổ chức các hội thảo, tọa đàm, diễn đàn về phòng, chống tham nhũng nhằm cung cấp thông tin, trao đổi, thảo luận, kiến nghị, đề xuất các giải pháp phòng, chống tham nhũng trong các lĩnh vực, đặc biệt là trong các lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng, lãng phí.

Chú trọng việc vận động nhân dân tham gia chủ động, tích cực và có hiệu quả trong việc giám sát cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức; theo dõi, phát hiện và tố giác các hành vi tham nhũng, lãng phí, nhũng nhiễu của cán bộ, công chức, viên chức. Tham gia xây dựng và tổ chức thực hiện tốt cơ chế bảo vệ, tôn vinh và khen thưởng các tập thể, cá nhân tích cực phòng, chống tham nhũng.

Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

Tổ chức thực hiện tốt các hình thức giám sát theo quy định của Luật Mặt trận Tổ quốc Việt Nam năm 2015, Nghị quyết liên tịch số 403/2017/NQLT-UBTVQH14-CP-ĐCTUBTWMTTQVN, tăng cường các hoạt động giám sát đột xuất để góp phần phòng ngừa, đấu tranh với các hành vi tham nhũng. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp tăng cường và đổi mới phương thức giám sát đối với hoạt động của cơ quan, tổ chức, đại biểu dân cử, cán bộ, công chức, viên chức và đảng viên, nhất là đối với người đứng đầu, cán bộ chủ chốt trong việc thực hiện chính sách, pháp luật và đối với các lĩnh vực dễ xảy ra tham nhũng, lãng phí, các vụ việc mà dư luận và nhân dân quan tâm.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp xây dựng nội dung cụ thể giám sát cải cách hành chính, nhất là việc giảm thủ tục, giảm thời gian giải quyết thủ tục hành chính, trách nhiệm phục vụ của cán bộ, công chức, viên chức, nâng cao chỉ số hài lòng của người dân, doanh nghiệp; tham gia tổ chức và giám sát hoạt động tiếp xúc, đối thoại với nhân dân của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền; giám sát việc thực hiện công khai, minh bạch và trách nhiệm người đứng đầu các cấp trong chỉ đạo phòng, chống tham nhũng; giám sát việc công khai các kết luận thanh tra.

Đổi mới tổ chức và hoạt động của các Ban Thanh tra nhân dân, Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng theo hướng sát với điều kiện và yêu cầu thực tế tại địa phương, vì đây là hình thức hiệu quả để Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, nhân dân đấu tranh phòng, chống tham nhũng ở cơ sở.

Tổ chức thực hiện tốt quy trình tiếp nhận và xử lý các thông tin phản ánh, tố cáo về tham nhũng trong hệ thống Mặt trận

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp sử dụng hiệu quả các kênh thông tin, phản ánh về tham nhũng, lãng phí của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp, của báo chí; xử lý kịp thời các đơn thư phản ánh, khiếu nại, tố cáo, các phản ánh, đề nghị của các cơ quan, tổ chức về tham nhũng gửi đến Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp. Ban Thường trực Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đã ban hành quy trình tiếp nhận và xử lý các thông tin phản ánh, tố cáo về tham nhũng, lãng phí. Trên cơ sở tiếp nhận các ý kiến của người dân, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp kịp thời phản ánh, kiến nghị với các cơ quan có trách nhiệm giải quyết và giám sát quá trình giải quyết.

Đổi mới phương thức hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để thực hiện có hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng

Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống Mặt trận Tổ quốc Việt Nam để phát huy vai trò chủ động, tích cực của Mặt trận, cũng như của mỗi tổ chức thành viên; xây dựng cơ chế để tăng cường sự phối hợp thống nhất hành động giữa các thành viên của Mặt trận trong công tác phòng, chống tham nhũng.

Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng để nâng cao nhận thức, trách nhiệm và trình độ cho cán bộ của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp về chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước nói chung và về đấu tranh phòng, chống tham nhũng nói riêng. Nâng cao nhận thức và các kỹ năng giám sát, phản biện xã hội cho cán bộ Mặt trận các cấp. Chủ động phối hợp với các cơ quan Thanh tra, Viện kiểm sát, Ủy ban kiểm tra Đảng tổ chức tập huấn, bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng về phòng, chống tham nhũng cho cán bộ làm công tác Mặt trận các cấp.

Mặt trận Tổ quốc Việt Nam các cấp chủ động, phối hợp với các cơ quan báo chí trong đấu tranh với tham nhũng, lãng phí

Vai trò của báo chí trong công tác phòng, chống tham nhũng hết sức quan trọng. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cần phối hợp chặt chẽ với báo chí, truyền thông, phát huy vai trò các cơ quan báo chí, trước hết là các cơ quan báo chí của hệ thống Mặt trận trong việc tuyên truyền, động viên nhân dân tham gia phòng, chống tham nhũng; phát huy những nhân tố tích cực trong phòng, chống tham nhũng. Cần xây dựng các chuyên trang, chuyên mục về phòng, chống tham nhũng trên báo chí của hệ thống Mặt trận. Qua đó, tạo diễn đàn đấu tranh phòng, chống tham nhũng của nhân dân, kịp thời phản ánh về các hành vi, vụ việc có dấu hiệu tham nhũng.

Xây dựng và thực hiện tốt cơ chế phối hợp giữa Ban Thường trực Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức thành viên của Mặt trận với các cơ quan báo chí, trọng tâm là các cơ quan báo chí thuộc hệ thống Mặt trận trong việc trao đổi, cung cấp thông tin và phản ánh thông tin về phòng, chống tham nhũng.

Có thể khẳng định, trong cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng hiện nay của nước ta, đảm bảo sự tham gia của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong tham gia vào phòng, chống tham nhũng là giải pháp quan trọng, hữu hiệu nhằm kiểm soát quyền lực Nhà nước, tránh tối đa sự lạm dụng quyền lực Nhà nước vì mục đích cá nhân, đồng thời bảo đảm quyền con người, quyền công dân được thực thi đúng theo tinh thần mà Hiến pháp 2013 đã quy định. Với sự chung tay, góp sức của cả Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và xã hội, trong đó phát huy vai trò của từng cá nhân và của các tổ chức, sẽ góp phần quyết định đến kết quả của công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng mà Đảng và Nhà nước ta đang tiến hành đẩy mạnh.

Nguyễn Phúc Quỳnh

ThS, Ban Dân chủ - Pháp luật, UBTW MTTQ Việt Nam

Chú thích:

1. Tham khảo theo nghiên cứu của Viện Khoa học Thanh tra, sách “Vai trò của xã hội trong phòng, chống tham nhũng”, Nxb. Chính trị - Hành chính, Hà Nội. 2011.